بررسي بازتاب آراء منطقي و فلسفي ابن‌سينا در مباحث الفاظ اصول فقه اماميّه مطالعه موردي: تبعيّت دلالت از اراده، تبادر، مبحث ضدّ و شرط متاخّر

زبان به عنوان يكي از ادله بر حكم شرعي (ادله لفظي)، نقش بسزائي در انتقال احكام و معاني شرعي ايفا مي‌كند و ابزار مهمي در تنقيح صغري عمليات استنباط حكم شرعي به شمار مي‌آيد. از ديرباز شناخت قواعد و ضوابط كلي حاكم بر زبان و تشخيص معاني، ظهورات و مداليل گوناگون آن، دغدغه فقيهان اماميه در استنباط حكم شرعي و فهم مراد شارع بوده است و در اثر كوشش و تلاش آنان مبحث الفاظ اصول فقه گسترس يافته و به عنوان يكي از اصلي ترين بخش هاي اين علم مطرح گشته است. مسائل طرح شده در مبحث الفاظ را مي‌توان به دو بخش تقسيم نمود: الف: مسائلي كه به طور مستقيم در تنقيح صغري استنباط نقش دارند نظير بحث از اين كه آيا امر به شئ مقتضي نهي از ضد خاص آن شئ است؟ و بحث از امكان يا استحاله شرط متاخر. ب: مسائلي كه از مبادي صغري استنباط به شمار مي‌روند و به طور مستقيم نقشي در استنباط حكم شرعي ندارند نظير بحث تبعيت دلالت از اراده يا عدم تبعيت آن و بحث تبادر معنا از لفظ. از سويي تداخل برخي از مسائل علم منطق و فلسفه در اين علم و از سوي ديگر ظهور برخي از اصوليان متخصص در حكمت سبب گرديد كه اين مباحث بيش از پيش صبغه عقلي و حكمي پيدا كرده و آراء و نظريات اهل حكمت در نتيجه نهايي برخي از مسائل علم اصول، تعيين كننده باشد. اين مقال به واكاوي چهار مساله فوق (تبعيت دلالت از اراده، تبادر، اقتضاء امر به شئ نهي از ضدش را و شرط متاخر) از مباحث الفاظ اصول فقه كه اصوليان اماميه در تنقيح صغري استنباط و مبادي آن، از آراء منطقي و فلسفي ابن سينا بهره جسته اند، پرداخته و با ارائه سير تاريخي ورود اين آراء در گفتار دانشمندان علم اصول، صحت انتساب آن ها را با مراجعه به كتب و آثار ابن سينا مورد كاوش و بررسي قرار داده است.