بررسي تعارض‌هاي ديدگاه ابن‌سينا و دين دربارة نفس

علم النفس يكي از مهم‌ترين مسائل فلسفي و معارف ديني است به‌نحويكه ارسطو آن را أقدم علوم و صدرالمتألهين آن را أمّ العلوم ناميده است. به‌همين جهت فيلسوفان اسلامي اهتمام بسيار و تلاش زيادي براي تبيين عقلاني آن كرده‌اند. ابن‌سينا يكي از بزرگ‌ترين فيلسوفاني است كه تلاش وافري براي تبيين و تحقيق مسائل علم النفس كرده است، به‌گونه‌اي كه فيلسوفان بعدي تأثير فراواني از وي پذيرفته‌اند. با اين حال، در بسياري از موارد نظريات وي با متون ديني ناسازگار و متعارض است. بررسي اين اختلاف و تعارض نيازمند دقت دوباره در متون ديني و بازبيني ديدگاه‌هاي ابن‌سينا است، چرا كه دين پاك و معصوم از جعل دسيسه‌گران و عقل ناب هيچگاه تعارض حقيقي نخواهند داشت، پس اگر در مواردي تعارض ظاهري بين عقل و دين تحريف نشده وجود داشت يا وهم به حكم عقل رخنه كرده و يا فهم ما از متون ديني نادرست بوده است. اعتقاد ابن‌سينا به حادث شدن نفس به حدوث بدن، ثبات نفس در طول حيات در عين تغيير اعراض، وحدت نوعي نفوس انساني و اينكه كمال انسان از سنخ علم حصولي و درك ذهني مبادي عالي وجود است از جمله مصاديق تعارض ديدگاه او با متون ديني در علم النفس است. بر اساس آنچه در متون ديني بيان شده است نفس انسان هرچند حادث است ولي قبل از بدن وجود داشته است و در مراحل مختلف حيات و با كسب علوم و ملكات نفساني در حال تغيير ذاتي است. همچنين بر اساس متون ديني انسان‌ها اصناف و انواع مختلفي هستند و كمال آنها از سنخ علم حضوري به علت نخستين وجود دانسته شده است. در اين مقاله به دنبال آن هستيم تا با روش توصيفي ـ تحليلي، ضمن تبيين و تشريح موارد و مصاديق تعارض‌ ديدگاه ابن‌سينا با متون ديني درباره مسائل اصلي و مهم علم النفس، اين تعارض‌ها را ارزيابي كرده و صحت و سقم استدلال‌هاي اين فيلسوف شهير را مورد بررسي قرار دهيم.