مابعدالطبيعه: از انكار تا امكان، از منظر عقلانيتِ فلسفيِ اسلامي

مابعدالطبيعه كه به معناي دقيق كلمه، دانشي است حول وجود چونان وجود و اوصافي كه به آن به‌سبب نفس آن تعلق دارند؛ از قرن 17 به اين سو در غرب، مورد مخالفت و انكار قرار گرفته است. جريان‌هاي فلسفي‌اي چون: تجربه‌گرايي و پوزيتويسم و مهم‌تر از همه فيلسوفي چون ايمانوئل كانت، مابعدالطبيعه را يا بي‌معنا و فاقد عقلانيت و يا ناشي از توهم اجتناب‌ناپذير عقل محض دانسته و امكان آن را به عنوان يك علم، مورد انكار قرار داده ا‌ند. زيرا، به زعم آن‌ها گزاره‌هاي مابعدالطبيعي غير قابل اثبات با تجربه‌ي انساني و اصل تحقيق‌پذيري بوده و سر از تناقض درمي‌آورند كه به‌سخن كانت، منشأ اين تناقض، توهم عقل محض مي‌باشد. اما از نظر اين پژوهش، به تعبيت از معيارها و سنجه‌هاي معرفت‌شناختي‌ِ حاكم بر فلسفه‌ي اسلامي، مابعدالطبيعه نه‌تنها به عنوان يك علم، ممكن و برخوردار از عقلانيت است، بلكه موضوع و مسائل آن براي علوم ديگر، از جمله علوم تجربي به عنوان پيش‌فرض، امري ضروري، و امكان آن مستلزم تحقق امكان گزاره‌ها و قوانين علمي است. زيرا، ضرورت مابعدالطبيعه، ناشي از ضرورت واقعيت چونان واقعيت كه مبدأ شيئيت و اثربودن هر چيزي و هر امري است، مي‌باشد.در اين پژوهش، با تبعيت از عقلانيت فلسفيِ اسلامي، نخست مابعدالطبيعه تعريف و اثبات، سپس ديدگاه تجربه‌گرايان و پوزيتويست‌ها و در نهايت ديدگاه ايمانوئل كانت، مهم‌ترين فيلسوف عصر روشنگري و از منتقدان جديِ مابعدالطبيعه، بيان و مورد نقد قرار گرفته است.