تشابهات فرهنگي شيعيان ايران در دوره صفوي در سياحتنامه اولياء چلبي سياح عثماني (مطالعه موردي: بازخواني آيين عزاداري ماه محرم)

Cultural Similarities of Iranian Shiites in the Safavid Period in the Travelogue of the Chelebi Parents of the Ottoman Tour (Case study: Re-reading the mourning ritual of Muharram)

صفويان با رسمي كردن تشيع در ايران تلاش بسياري براي بسط و نهادينه كردن اين مذهب در ايران انجام دادند. يكي از مهمترين اقدامات آنها، برپايي هرچه باشكوهتر مظاهر تشيع از جمله عزاداري ماه محرم و عاشورا در ايران بود، زيرا در تشيع يكي از مهمترين عناصر حيات ديني و مناسك جمعي، عزاداري ماه محرم است. در اين ميان سياحان اروپايي كه در عصر صفويه به ايران سفر كردند، شاهد برپايي عزاداري ماه محرم در ايران بودند و توانستند زوايايي را از اين مظاهر و مناسك عزاداري ثبت نمايند. از جمله مهمترين سياحاني كه در عصر شاه عباس دوم به ايران سفر كردند، مي‌توان به اولياء چلبي سياح اهل عثماني اشاره كرد. وي ضمن چهل سال سياحت در دنيا چهار بار نيز به ايران سفر كرد و دو بار از نزديك شاهد مراسم برپايي مراسم و مناسك ماه محرم و روز عاشورا در تبريز و درگزين همدان بود. اين پژوهش كه با روش كتابخانه‌اي و با رويكرد توصيفي ــ تحليلي، تدوين شده به دنبال پاسخ به اين سوال است با توجه به اينكه اولياء يك مسلمان سني و درعين حال نماينده يك رقيب سياسي بود، چه عكس العملي و تفاوتي در ديدگاه و اشارات وي درخصوص آداب و رسوم ماه محرم با ديگر سيّاحان غربي وجود داشته است؟ نتايج اين تحقيق نشان داد اشارات چلبي در خصوص برگزاري اعمالي چون مقتل خواني، شمايل گرداني، تعزيه خواني، نذر و احسان تفاوت چنداني با نوشته‌هاي سياحان ديگر در ايران ندارد و تفاوت عمده او، نگاه خاص به مراسم قمه زني است كه نخستين بار به صورت مبسوط اشاراتي مهم به آن شده است.