بررسي عملكرد بندهاي سنگي ملاتي در كنترل سيلاب ورودي به شهرها (مطالعه موردي: حوزه آبخيز بالادست شهر برازجان)

در طول قرن گذشته، توسعه مناطق شهري شتاب زيادي داشته است. تغييرات كاربري زمين مرتبط با توسعه شهري به طرق مختلف بر سيل تأثير مي گذارد. از طرفي تخريب و حذف پوشش گياهي و خاك حوزه هاي بالا دست مناطق شهري از يكسو و نوسانات اقليمي از سوي ديگر، باعث افزايش دبي پيك رواناب هاي ورودي به شبكه زهكشي مناطق شهري از بالادست مي شود. در نتيجه دبي اوج، حجم و فراواني سيلاب ها در مناطق شهري افزايش مي يابد و در نتيجه جاده ها و ساختمان هايي كه در مناطق مستعد سيل ساخته مي شوند، در معرض افزايش خطرات سيل، از جمله آبگرفتگي و فرسايش قرار دارند. ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺣﺪاث ﺳﺎزهﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﺴﯿﺮ آن ها ﺑﺮ ﺗﺸـﺪﯾﺪ ﺧﺴـﺎرت ﺳﯿﻼب افزوده اﺳﺖ. در اين پژوهش عملكرد بندهاي سنگي ملاتي احداث شده از سال 1394 تا 1399 در حوزه بالادست شهر برازجان مورد بررسي قرار گرفت. به اين منظور تاثير اين سازه ها بر سيلاب آذرماه 1399 كه سبب بروز خسارت در جنوب و جنوب غرب كشور و بخش هايي از استان هاي خوزستان، بوشهر، فارس، هرمزگان و ديگر مناطق همجوار گرديد، تجزيه و تحليل شد. براي انجام اين مطالعه از مشاهدات ميداني، شبيه سازي جريان سيلاب در مسيل ها با مدل HEC-HMS و رونديابي دبي سيلاب با نرم افزار HEC-RAS در مخازن بندها، استفاده شد. با مدل سازي سازه هاي موجود و بررسي اثر آن ها بر سيلاب خروجي مشخص گرديد كه ميزان كنترل حجم سيلاب بين دو و نيم تا 43 درصد متغير بوده است و اين سازه-ها اثرات مثبت و مناسبي درتعديل و كاهش دبي پيك سيلاب داشته است. نتايج حاصل از تجزيه و تحليل داده ها نشان داد كه احداث بندهاي سنگي ملاتي در حوزه بالادست شهر برازجان با ايجاد تاخير در حركت سيلاب در مسيل هاي منتهي به شهر، سبب مهار نسبي سيلاب ورودي به شهر شده است و تا حد زيادي از اثرات و خسارت هاي ناشي از وقوع سيل در شهر كاسته است.