ارزيابي شاخص انعطاف‌پذيري در ساختار فضايي خانه‌هاي تاريخي بشرويه در عصر قاجار بر اساس رويكرد نحو فضا

Evaluation of flexibility index in the spatial structure of historic houses in Bashravieh in the Qajar era based on the approach of space syntax

آنچه پيوسته در ذهن طراحان فضا در تمامي ادوار به‌عنوان يك چالش هميشگي وجود داشته است خلق فضايي متناسب با نيازها و تغييرات زندگي بوده است. خانه به‌عنوان اولين نهاد اجتماعي از اين قانون مستثناي نبوده است و همواره فضاي خانه زمينه‌ساز ايجاد رابطه ميان انسان، فضاي معماري و محيط بوده است و در بطن خود كنش‌هاي اجتماعي و اقتصادي را در پي داشته است. علاوه بر آن خانه پناهگاهي است براي آسايش و امنيت خانوار و همچنين متصل‌كننده درون و بيرون است. رعايت اين مبادي در فضاي خانه‌ها تأييدي است بر پذيرش اصل انعطاف‌پذيري در نظام فضايي خانه‌ها است. هدف اصلي جستار پيشرو، سنجش ميزان رعايت اصل انعطاف‌پذيري فضايي در خانه‌هاي تاريخي بشرويه كه هويت بخشي و نظم فضايي خاص را براي خانه‌هاي اين شهر در عصر قاجار به همراه داشته است. پژوهش حاضر ازنظر هدف از زمره تحقيقات بنيادي است و ازنظر ماهيت و روش توصيفي و تحليلي است. با استفاده از تئوري نحو فضا به تحليل ساختار فضايي در خانه‌هاي بشرويه در عصر قاجار پرداخته‌شده است. نتايج تحقيق مبين آن است كه الگوي حياط مركزي، به‌عنوان نظام فضايي و عناصر ثابت نقش بسيار پررنگي در ايجاد نمودهاي انعطاف‌پذيري بر عهده داشته است. از يك‌سو، ساختار و نظم فضايي ميان الگوي فضايي خانه‌هاي بزرگ پيمون بيشتر از دو گونه ديگر (متوسط و كوچك) توانسته نمودهاي انعطاف‌پذيري را در خانه‌هاي بشرويه در عصر قاجار فراهم سازد. از سوي ديگر، در ميان نمودهاي انعطاف‌پذيري در خانه‌ها، قابليت تغييرپذيري در ساختار فضايي خانه‌هاي كوچك پيمون بيشتر از دو گونه ديگر فراهم بوده است كه نشانگر پذيرش اصل اجتماع‌پذيري در سازمان فضايي اين گونه‌ها بوده است. بدين معنا اين خانه‌هاي علاوه بر كاركرد سكونتگاهي توانايي كاركردهاي ديگري را هم نيز داشته‌اند.

What has always been in the minds of space designers throughout the ages as a constant challenge has been to create a space tailored to the needs and changes of life. The house as the first social institution is no exception to this law, and the space of the house has always been the basis for creating a relationship between man, architectural space and the environment, and in its heart has led to social and economic actions. In addition, the house is a shelter for the comfort and security of the family, as well as a connection between inside and outside. Observance of these principles in the space of houses is a confirmation of the acceptance of the principle of flexibility in the space system of houses. The main purpose of this research is to measure the degree of observance of the principle of spatial flexibility in the historic houses of Bashravieh, which has provided a special identity and spatial order for the houses of this city in the Qajar era. The present research is one of the basic researches in terms of purpose and is descriptive and analytical in terms of nature and method. Using the theory of space syntax, the spatial structure in the houses of Bashravieh in the Qajar era has been analyzed. The results of the research show that the central courtyard pattern, as a space system and fixed elements, has played a very important role in creating flexibility manifestations. On the one hand, the structure and spatial order between the spatial pattern of large Peymon houses more than the other two species (medium and small) has been able to provide flexibility in Bashravieh houses in the Qajar era. On the other hand, among the manifestations of flexibility in houses, the ability to change the spatial structure of small Peymon houses has been provided more than the other two species, which indicates the acceptance of the principle of sociability in the spatial organization of these species. In this sense, in addition to the residential function, these houses also had the ability to perform other functions.