ادبار، انديشه اي ماندگار

سدههای پنجم، ششم و هفتم هجری را باید از دورانهای مهمّ در تاریخ اسلام و ایران به شمار آورد، چرا كه در این روزگار، حوادث مهمّ داخلی و خارجی رخ داد. بر اساس این، در آثار ادبی و تاریخی این دوره، بدبینی، ناخشنودی از اوضاع سیاسی و اجتماعی، ناپایداری جهان و نیز، دعوت خلق به ترك دنیا، زهد و نظایر این افكار، مشحون است. دلایل آشكار این امر را میتوان در وضعیّت سخت و دشواری كه بر اثر تسلّط تركان و رواج بعضی مفاسد در ایران كه با حملة مغول و ظلم و ستم عمّال دورة آنان، افزایش یافت و محیط اجتماعی ایران را با دشوارترین شرایط مقرون ساخت، جستجو كرد. گفتنی است كه با رواج بیشتر مفاسد اجتماعی، به همان درجه هم این انتقادات، شدیدتر و سختتر شد. چنانكه میبینیم ادیبان و مورّخان با زبان طنز، تمثیل و كنایه، نارضایتی خود را ابراز كرده و در كتب آنان با عباراتی چون "ادبار زمانه"، "روزگار غدّار و زمن پر محن و فتن" و... جلوه و نمود یافته است. باید اشاره كرد كه این شكایتها، تنها به دلیل شرایط نامطلوب سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نبوده، بلكه ناكامیهایی چون بركناری از قدرت، گرفتار شدن در توطئهها و دسایس و... در این زمینه تأثیرگذار بوده است. با كندوكاوی دقیقتر، میتوان دریافت كه این نارضایتیها، محدود به این قرون نبوده، بلكه در كتب دورههای بعد نیز، مشاهده میشود. بنابراین تكرار این عبارات، كه در بسیاری از اوقات تاریخ ایران، سایه افكنده و بعدها نیز به صورت ضربالمثل " سال به سال دری از پارسال " نمود پیدا كرده، نشان از زنده بودن این اندیشه دارد.