جايگاه خراسان بزرگ در تكوين فرهنگ حماسه و تأثيرآن در تعميق همگرايي، آرمان و هويّت ملّي

حماسه يكي از انواع ادبي كهنسال است كه در خراسان بزرگ زاييده و باليده است. تولّد حماسه در خراسان بزرگ باعث پيوند ناگسستني اين منطقه از ايران با ادبيات فارسي شده است. هر جا نامي از شاعري پرآوازه و آثار بزرگ ادب فارسي است، بي ترديد نام يكي از شهرهاي خراسان بزرگ آن را همراهي مي‌كند. خراسان بزرگ خاستگاه ميراث فرهنگي، طبيعـي، معنـوي و حافظـه تـاريخي مشترك سرزمين­هاي بسياري بوده و هست و بـه همين دليل سهم بزرگي در تمدن و فرهنگ بشري داشته است. نوع ادبي حماسه پرورش يافتة افكار انسان‌هاي شجاع و بي‌باك است و خراسان به دليل ويژگي‌هاي طبيعي و جغرافيايي و تأثير اين محيط بر ساكنانش، مهد جريان‌ها و حوادث حماسي و پهلواني بوده و بستري مناسب براي تكوين و اعتلاي حماسه به شمار مي‌رود. حماسه در جوامع بشري هنگامي رخ مي‌نمايد كه خرد جامعه، نسبت به بازيابي هويّت ملّي و ديني خود به بلوغ رسيده باشد؛ اين بلوغ جمعي زمينه را براي خلق حماسه‌ها مهيّا مي‌سازد. پژوهش حاضر، كه به روش توصيفي، تحليلي و با مطالعه منابع كتابخانه­اي و اسنادي انجام يافته، به استناد كتب شريف قرآن، نهج‌البلاغه و نظرات انديشمندان حوزه ادبيات، جغرافي و روانشناسي اجتماعي به شناخت تأثيرات محيط طبيعي و اجتماعي خراسان بزرگ بر تكوين و اعتلاي حماسه و ايجاد همگرايي ملي مي­پردازد. درنهايت دريافتيم كه مهّم‌ترين محور در حماسه‌هاي ملّي وحدت است؛ آنچه كه باعث مي‌شود همة افراد يك ملّت از مردم عادي تا قهرمانان و پهلوانان از اشراف‌زادگان تا طبقات فرودست جامعه از گروه‌هاي فكري و عقيدتي مختلف و گاه در تضاد با يكديگر، تحت يك پرچم جمع شوند و اگر مانع و معياري در راه رسيدن به آرمانِ منِ انساني وجود داشته باشد از بين ببرند. تاريخ، فرهنگ و ادبيات اين سرزمين نشان داده كه خراسان بزرگ در تكوين فرهنگ حماسه و تعميق همگرايي ملي سهم بسزايي داشته است. اين همگرايي و آرمان ملّي باعث وحدت توده‌هاي ملّت مي‌شود و چيزي جز آزادي و عدالت نوع بشر نيست كه در شاهنامه به بهترين و زيباترين شكل در قالب داستان‌ها رخ نموده است. به عبارتي فردوسي هويت و وحدت ملي و تاريخ قوم و سرزمين خودش را از ديد مبارزۀ آزادگان با آزادي­ستيزان و از دريچۀ نگاه پهلواناني چون رستم مي­نگرد.