روايت شناسي «دسيسۀ بوسهل زوزني در باب آلتونتاش خوارزمشاه» بر اساس الگوي ژنت

در پژوهش حاضر، يكي از روايتهاي تاريخ بيهقي، يعني روايت «توطئۀ عليه آلتونتاش خوارزمشاه» بر اساس «الگوي ژرار ژنت» بررسي ميشود. نظريۀ ژنت سه مشخصۀ اصلي دارد: زمان دستوري، وجه و لحن. مؤلف تاريخ بيهقي بهخوبي توانسته است در روايت برخي از وقايع زمان خود، داستان را از سطح اول روايي (داستان) به سطح دوم (روايت) برساند. نتيجۀ پژوهش توصيفيـ تحليلي حاضر نشان ميدهد كه در «دسيسۀ در باب آلتونتاش»، زمان دستوري شامل موارد زير است: در زمينۀ «ترتيب»، روايت داستان، خطي نيست، بلكه آرايش زماني در روايت آن به هم ميريزد. در زمينۀ «تداوم»، داستان مذكور ضمن بيست صفحه بيان شدهاست كه سِير داستاني با اتفاقات، همخواني دارد. در زمينۀ «بسامد» نيز حداقل دوبار داستان فروگرفتن «قائد ملنجوق» روايت ميشود: يك بار از زبان بونصر مشكان و بار ديگر، از زبان خواجه احمد عبدالصمد كه خفاياي اين اتفاق را بيان ميكند. در مشخصۀ وجه، راوي اصلي داستان، خودِ بيهقي است، اما از دو زاويۀ ديد يا «چشمانداز» تعريف ميشود: يكي از زبان بونصر و ديگري از زبان احمد عبدالصمد. در باب مشخصۀ لحن نيز راويان «داخل روايت خود» است و خود در داستان نقش دارند.