نسبت ميان روايت و تاريخ در تاريخ بيهقي

بحث ميان روايت و تاريخ بهاعتبار نزديكي دو واژۀ «هيستوري» و «استوري»، از ديرباز محل چندوچون بوده است: تاريخ تا چه اندازه روايت است و روايت تا چه اندازه تاريخ است؟ روايت با حقيقت و با تاريخ چه نسبتي دارد؟ روايت تاريخي چه فرقي با تاريخ روايي دارد؟ همة بحث ميان روايت و تاريخ، به تفاوت ميان داستان و ناداستان مربوط ميشود. هايدن وايت (۱۹۷۸) با اين استدلال كه تاريخنگاري، «در اصل، عمليات داستانپردازي است»، مدلل ميسازد «موقعيتهاي تاريخي... تراژيك، كميك يا رمانتيك نيستند»؛ بلكه «مهارت و تردستي مورخ... اين موقعيتها را تراژيك، كميك يا رمانتيك ميكند. از اين منظر تاريخ بيهقي چگونه است؟ تاريخ بيهقي كه ظاهراً در دو قطب پيوستاري از گزارش صرف تاريخي و روايتگري داستاني قرار دارد، در اصل گزارشي تاريخي است كه از اين الگو تبعيت ميكند: گذار از ساختارهاي روايتناشده به رخدادهها و از رخدادهها به روايتشدههاي غيرمهم و از روايتشدههاي جزئي به روايتشدههاي پُررخداد. اين مقاله نشان ميدهد چگونه تاريخ بيهقي محصول گفتمان خاص سياسي غالب در عصر غزنويان و بازتابدهندة ويژگيهاي اين گفتمان است چه در پرده و چه بر پرده.