طرحوارۀ تصويري قدرتي در شخصيت حرّۀختلي بر اساس نظريۀ جانسون

يكي از شخصيتهاي قدرتمند مستوره در تاريخ بيهقي زني باكياست به نام حرّۀ ختلي، عمۀ سلطان مسعود است كه بر سر جانشيني سلطان محمود بر خلاف جريان رايج عصر، جانب سلطان مسعود را ميگيرد و از موضع قدرت سوداي حكومت مسعود را دارد. همانگونه كه آدمي در مواجهه با جهان و مفاهيم انتزاعي آن به مدد طرحوارههاي تصويري درصدد پاسخگويي به حوادث طبيعي برميآيد در شخصيت حرۀ ختلي نيز اين مفهوم به خوبي ديده ميشود. از منظر جانسون يكي از انواع طرحوارههاي تصويري مفهوم انتزاعي قدرت است كه در اشكال طرحوارههاي فشار، انسداد، نيروي مقابل، تغيير مسير و توانايي و جذب ظاهر ميشود. تلاشهايي كه حرّۀ ختلي براي به قدرت رسيدن مسعود انجام ميدهد طرحوارۀ قدرتي انسدادي براي اميرمحمد است و توانايي براي حرّۀ ختلي. او بر آن است از اميرمحمّد براي ادارۀ امور كاري ساخته نيست. طرحوارۀ توانايي در اقناع مسعود ديده ميشود. به حكم همان قدرت عاطفي مادر و فرزندي خطر فرستادن نامه و فراخواندن مسعود به غزنين را در طرحوارۀ جذب به نمايش ميكشد. با عنايت به اين نظريه ميتوان گفت كه تمام طرحوارههاي تصويري قدرت در كنشهاي حرّۀ ختلي ديده ميشود و وي در تاريخ بيهقي به عنوان زني قدرتمند نمايان شده است.