سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي و گسترش بنگاه‌هاي اقتصادي: مطالعه موردي استان آذربايجان شرقي

امروزه رشد و توسعه اقتصادي، دغدغه تمامي جوامع بوده و تمام كشورها به دنبال راهي هستند كه بتوانند به رشد اقتصادي دست يابند. از سويي ديگر، با توجه به محدوديت منابع و رقابت براي بدست آوردن آن‌ها، هر روز سخت‌تر مي‌گردد. همواره، سرمايه‌گذاري به‌عنوان موتور محرك رشد اقتصادي جايگاه ويژه‌اي داشته كه شناسائي عوامل مؤثر بر آن، از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده است. بخش‌هاي صنعت و معدن جزء بخش‌هاي كليدي به شمار مي‌رود كه سرمايه‌گذاري در آن‌ها نقشي حياتي در اقتصاد و رشد آن دارد. وابستگي عميق صنايع گوناگون به سرمايه‌گذاري، تركيب و اجزاي آن در بخش‌هاي مذكور از اهميت و جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. تعميق تعاملات و مناسبات اقتصادي و تجاري بين كشورهاي جهان، نقش و جايگاه جذب سرمايه‌هاي خارجي در الگوهاي رشد و توسعه براي كشورهايي كه با تنگناي مالي مواجه‌اند بسيار حائز اهميت شده است. به‌طوري‌كه از دهه 80 ميلادي به اين‌سو عوامل و متغيرهاي جديدي به‌عنوان محرك جذب سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي مطرح‌شده و نظر اقتصاددانان را به خود جلب كرده است. تجزيه و تحليل سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي انجام شده در كشور نشان دهنده عدم تطابق ميان سرمايه‌گذاري خارجي مصوب و جذب شده در بخش‌هاي مختلف به‌ويژه بخش صنعت و معدن است كه نشان مي‌دهد به‌رغم پتانسيل بالاي صنعت و معدن براي سرمايه‌گذاري، فرايند جذب طولاني است و محيط سرمايه‌گذاري در كشور براي جذب سرمايه‌گذاران خارجي مطلوب نيست و تسهيل ابعاد مختلف اين محيط با هدف كاهش زمان و هزينه ضرورت دارد. از منظر تركيب سرمايه‌گذاري خارجي صنايع منبع‌محور بيشترين سهم را در سرمايه‌گذاري مصوب و حتي جذب‌شده در اختيار دارند كه نشان‌دهنده پتانسيل بالاي اين صنايع در بخش صنعت و معدن است؛ صنايع شيميايي، فرآورده‌هاي نفتي، لاستيكي و پلاستيكي بيشترين سهم را در سرمايه‌گذاري مصوب و صنايع تجهيزات حمل و نقل خودروسازي، صنايع شيميايي و فراورده‌هاي نفتي، لاستيك و پلاستيك بيشترين سهم را در سرمايه‌گذاري جذب‌شده در اختيار داشته‌اند. سهم بالاي اين صنايع ضرورت سياست‌گذاري مناسب براي بهره‌مندي هرچه بيشتر از ظرفيت سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي را در راستاي اهداف توسعه صنايع منبع‌محور با هدف افزايش خلق ارزش افزوده و تكميل صنايع پايين‌دست را القا مي‌كند. از منظر تركيب سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي مصوب، صنايع منبع‌محور همچنان از بخش‌هاي جذاب صنعت و معدن براي سرمايه‌گذاران خارجي به شمار مي‌رود. با توجه به گسترش تمايل سرمايهگذاران خارجي به حوزه صنعت و معدن مناسب است در خصوص قراردادهاي سرمايه‌گذاري رويكردهايي چون تأكيد بر توليد صادرات گرا، تكميل زنجيره توليدات صنايع منبع‌محور، انتقال فناوري به شركت‌هاي داخلي، به‌كارگيري حداكثري از توان داخلي در سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك مورد توجه بيشتر قرار داشته باشد. بخش نفت و گاز و پروژه‌هاي آن به دليل دارا بودن كثرت پيوندهاي پيشين و پسين با ديگر بخش‌هاي اقتصاد بخصوص صنايع متوسط و بزرگ كشور، خودبه‌خود آثار منفي و تحميلي تحريم را به صنايع كشور از قبيل شركت‌هاي پيمانكاري و توليد كنندگان تجهيزات و محصولات صنعتي منتقل كرده است كه بازتاب اصلي آن، قرار گرفتن توليد صنايع مرتبط و وابسته در سطحي كمتر از ظرفيت و در نهايت نيمه فعال شدن برخي از صنايع موجود و وجود ظرفيت‌هاي خالي صنعتي در كشور است. جهت افزايش سرمايه‌گذاري در بخش‌هاي صنعت و معدن راهكارهاي؛ تحريك تقاضاي سرمايه‌گذاري از طريق كاهش نرخ سود تسهيلات، كنترل نوسانات نرخ ارز و هجينگ ارزي، برنامه‌ريزي براي توسعه سرمايه‌گذاري رقابت‌پذير، تدوين برنامه‌هاي منسجم در راستاي مشاركت عمومي - دولتي، واگذاري طرح‌هاي عمراني نيمه‌تمام، راه‌اندازي صندوق پروژه ارزي براي طرح‌هاي با رقابت پذيري بالا، تبديل تجارت به سرمايه‌گذاري و افزايش هزينه‌هاي عمراني و خريدهاي دولت توصيه مي‌گردد. با توجه به نتايج مطالعه در خصوص جذب سرمايه‌گذاري خارجي در استان آذربايجان شرقي، توجه به فعاليت‌هاي؛ «توليد كاكائو، شكلات و شيريني‌هاي شكري»، «توليد ابزار دستي موتوردار»، «اره برقي ثابت –توليد»، «توليد ياتاقان، چرخ دنده و ديفرانسيل»، «توليد ماشين آلات كشاورزي و جنگلداري»، «توليد فراورده‌هاي غذايي»، «توليد داروها و فراورده‌هاي دارويي شيميايي و گياهي»، «توليد ماشينآلات و تجهيزات طبقه‌بندي‌نشده در جاي ديگر»، «توليد انواع آشاميدني‌ها» و «توليد پوشاك» و فراهم كردن مقدمات جذب سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در اين فعاليت‌ها توصيه مي‌گردد.