تلخيص و تحليلي بر ديدگاه شفيعي كدكني در كتاب زبان شعر در نثر صوفيه درآمدي به سبك‌شناسي عرفاني

محمدرضا شفيعي‌كدكني از نويسندگان برجسته و صاحب‌نظر معاصر در حوزۀ زبان و ادبيّات فارسي است كه پژوهش‌هاي ارزندۀ او در محافل علمي و دانشگاهي درخشش و جذّابيّت خاص خود را آشكاركرده‌است. يكي از آثار وي كتاب «زبان شعر در نثر صوفيانه» است كه بر سبك‌شناسي نثر عرفاني متمركزمي‌شود. وي با رويكرد انتقادي به نگارش اين كتاب مبادرت ورزيده‌است. اين جستار با ارائۀ تلخيصي و تحليلي بر ديدگاه نويسنده با شيوۀ نقد محتواي كيفي متن به سامان‌رسيده‌است. مهم‌ترين پرسش در اين پژوهش اين است كه به‌چه‌ دلايلي شفيعي‌كدكني نثر متون عرفاني را به شعر نزديك‌كرده‌است؟ در باور وي مهم‌ترين تفاوت ميان متون منثور عرفاني و ساير متون، مربوط به زبان است؛ چرا كه متون نثر عرفاني با نگاهي جمال‌شناسانه و هنري به الهيات از زبان عاطفي بهره‌گرفته‌اند كه برخلاف متون ديگر رسانگيِ بسيار بالا دارند. همچنين وي جريان‌هاي عرفاني را به لحاظ تاريخي به دو دوره تقسيم‌مي‌كند: عرفان اسلامي تا زمان مولانا و عرفان بعد از ابن‌عربي تا قرن سيزدهم كه برخلاف شكوفايي جريان دورۀ اول، نوعي انحطاط و افول در اين دورۀ اخير يعني عرفان بعد از ابن عربي، ديده‌مي‌شود. ضمن اينكه در باور وي تفاوت استعاره‌هاي مركزي يا مفهومي فراتر از مفهوم بلاغي استعاره، مبناي تمايز افراد شاخص جريان‌ساز در عرفان همچون مولانا و ابن‌عربي است.