بررسي نظام خانقاه و فتوح در آيين تصوّف با تأكيد بر متن اسرار التوحيد

خانقاه و فتوح از اصطلاحات مهم در متون مربوط به اهل تصوف است.شيوه معماري خاص خانقاه و اجزاء متشكله آن و نيز وضع قواعد و آداب خاص بر فتوحات و نحوه و كيفيت بهره مندي از آن ها نشانگر اهميت خاص اين موضوعات از ديدگاه صوفيان است. با توجه به اشارات مكرر عرفا به مفاهيم مذكور، تبيين چگونگي بازتاب اين عناوين در متون برجاي مانده از مشايخ صوفيه و تحليل كاركردها و اثرات احتمالي مثبت و يا منفي آنها ضرورت دارد. هدف از انجام اين پژوهش، بررسي دقيق جايگاه دو اصطلاح مذكور در فرهنگ و آيين تصوف با تاكيد بر متون عرفاني به ويژه متن اسرارالتوحيد است. روش مطالعه در اين پژوهش، توصيفي تحليلي بر مبناي مطالعات كتابخانه اي است. قلمرو مطالعه نيز، متون عرفاني و صوفيانه با تاكيد بر اسرارالتوحيد محمد بن منور است كه با مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي كدكني چاپ شده است. در خصوص تاريخ دقيق تاسيس خانقاه و نيز شكل گيري آيين فتوح در خانقاهها اقوال و نظرات متعددي مطرح شده است كه نياز به بررسي و دقت نظر دارد.ساختمان خانقاه شامل اجزاء و بخشهاي متعدد است كه هر بخشي براي استفاده اي خاص در نظر گرفته شده است.فتوحات نيز طبق قاعده اي معين بايد در دسترس افراد حاضر در خانقاه قرار گيرد. بر اساس متن اسرارالتوحيد، خانقاه داراي بخشهاي متعددي با عناوين: صومعه، زاويه، مسجدخانه، مشهد، صفّه، خزينه، حظيره، بازار، بالان، رواق، مُطبخ، متوضأ، مَبرز و حمام است. و فتوح، نذور اهدايي مردم به خانقاههاست كه طبق اصول و شرايط خاص به ساكنان خانقاه تعلق مي يابد.