حسن صباح و حشاشين و تاثير آن ها بر دوران حكمراني سلجوقيان

Hassan Sabah and Hashashin and its influence on the Seljuk period

درميان جنبش هايي كه براي مبارزه با ظلم و ستم پادشاهان و حكّام در ايران به وقوع پيوسته، فرقه اسماعيليه بطور اعم و شعبه ايراني آن، يعني نزاريه به رهبري حسن صباح، داراي ويژگي هاي بسيار جالب توجه است. از جهت مقايسه با جنبش هاي ديگر، تأثيري كه اين فرقه در جريانهاي ديني، سياسي و اجتماعي به جاي گذاشته از لحاظ قوت، گستره،نفوذ،دوام و تطّور و دگرگوني، فوق العاده قابل توجه است. پيچيدگي عملكردهاي فدائيان اسماعيلي از يكسو و تناقض در گزارش تاريخ نگاران از سوي ديگر، شناخت واقعي سيماي فرقه اسماعيليه را دشوار ساخته است و درنتيجه آن، چهره حسن صباح در هاله اي شگفت انگيز از افسانه پوشانده شده است. باوجود اين، پژوهنده اي كه شيفته افسانه سرايان نباشد، از ميان انبوه گزارش هاي ضد و نقيض خواهد توانست خط طويل، اما پرپيچ و خم واقعيت ها را دنبال كند و نتيجه اي را كه مي خواهد، بدست آورد. حسن صباح و تشكيلاتي كه او به تمركز و سازماندهي آن همت گماشت، پرورده علل و اسباب سياسي، اجتماعي و ديني زمان خود بودند. قدرت آنها، شيوه هاي مبارزه آنها،آموزش و فراگيري آنها و بالأخره اوج و حضيض آنها همه و همه در لحظه ها و گره گاه هاي مشخص تاريخي شكل گرفت . به بركت انبوهي و تنوّع مدارك و اسناد، اين فرازهاي تاريخي را ميتوان از افسانه و قصه سرايي جدا كرد. اسماعيليان را بايد از ميان كوهي از دشنام و تحسين بيرون كشيد و اين كاري بس دشوار است. نويسنده اين مقاله، به هيچ وجه مدعي نيست كه در اين مقاله به چنين توفيقي نائل آمده است. اما صادقانه كوشيده است تا شايد با حقايقي از اين جنبش عظيم و شگفت انگيز آشنا شود.