بررسي كاركرد بلاغي ايجاز، اطناب و مساوات در شاهنامه فردوسي

Investigating the rhetorical function of brevity, atnab and equality in Ferdowsi s Shahnameh

ايجاز آن است كه سخنور در حداقل لفظ، حداكثر معني را بگنجاند. شرط لازم براي اين امر آن است كه كم كردن الفاظ، باعث وارد شدن لطمه به معني نشود. علماي بلاغت مجاز را دو گونه دانسته اند؛ ايجازحذف و ايجاز قصر. ولي اطناب به معني زياده گويي و به درازا كشاندن كلام است. اين موضوع در زبان عادي عيب محسوب مي‌گردد، اما در زبان ادبي نه تنها عيب نيست، بلكه به نظر مي رسد كه اصل ادبيات بر اطناب بنا شده است؛ به طوريكه يكي از وظايف اصلي شاعر يا اديب آن است كه موضوعي واحد در قالب هاي مختلف و به اشكال گوناگون بيان نمايند.اما مساوات تساوي لفظ و معناست كه در سبك عادي (چه گفتار چه نوشتار) مستحسن است. در ادبيات كمتر با مساوات سر وكار داريم چون در آنجا كه عالم ترغيب و ترهيب است بايد با اغراق خوبي را خوبتر و يا بد و بدي را بدتر يا خوب جلوه دهند و غالبا با ايجاز يا اطناب هنري مواجهيم. در اين مقاله كوشش شده كه كاركردهاي بلاغي ايجاز، اطناب و مساوات را با توجه به موارد گفته شده، در شاهنامه فردوسي استخراج و در برخي موارد توضيحي مختصر درباره هر يك ذكر گردد. حاصل اين پژوهش نشان مي‌دهد كه فردوسي علاوه بر تبحر فوق العاده در آرايشهاي بياني، در معاني استادي مسلم و كم نظير است.