بازتبيين جغرافيايي و تاريخي تمدّن هاي باستاني حوزۀ بيابان لوت با تأكيد بر تمدّن خبيص (شهداد)

مقدمه: با توجه به بررسي هاي باستان شناختي انجام شده در شهداد و اطراف حوزۀ بيابان لوت كه از سال 1346 خورشيدي شروع شده، جنبه هايي از تمدّن هاي باستاني در حوزۀ بيابان لوت مربوط به هزارۀ چهارم تا پنجم قبل از ميلاد به بعد اكتشاف شده است؛ اما در خصوص كم و كيف (نحوۀ شكل-گيري، توسعه و انحطاط) مهمترين اين تمدّن ها كه به تمدّن خبيص (شهداد) و يا آراتا نيز معروف است، شواهد كافي و قطعي به دست نيامده است. بر همين اساس به منظور مدوّن سازي و يكپارچه سازي اطلاعات موجود در اين خصوص، پژوهش حاضر انجام شده و در نهايت بر لزوم از سرگيري كاوش هاي باستان شناختي به منظور رفع ابهامات در خصوص اين تمدّن به عنوان يكي از مهمترين تمدّن هاي ايراني كه بين شرق و غرب جهان پيوند برقرار مي كرده، تأكيد شده است. داده و روش: روش گردآوري اطلاعات، مطالعات اسنادي (تاريخي و باستان شناختي) است كه از ميان مقالات، كتب و متون تاريخي جمع آوري شده است. روش تجزيه و تحليل نيز به صورت توصيفي تحليلي و به شكل بازتبييني است. يافته‌ها: به احتمال زياد تمدّن خبيص (شهداد) مورد حمله دشمنان احتمالي انساني قرار نگرفته؛ بلكه اين منطقه، هميشه در معرض عوامل و مخاطرات طبيعي قرار داشته كه در هزاره هاي مختلف تاريخي، بارها تمدّن هايي نظير آن را در اين منطقه از ميان برداشته است. احتمالاً محيط جغرافياييِ استقرارِ فرهنگ هاي باستاني مختلف شهداد كه امروز به صورت زمين هاي باير و بي آب و علفي درآمده ؛ در چند هزار سال قبل به صورت فعلي نبوده؛ بلكه جنگل ها و زمين هاي زيركشت و درياچه اي بزرگ در نزديكي اين تمدّن وجود داشته كه در سطح وسيعي خودنمايي مي كردند. به احتمال زياد با تغييرات اقليمي و يا بلاياي طبيعي ناشي از آن كه محتمل ترين آنها وقوع سيلابي مهيب بوده، تمدّن خبيص نيز از بين رفته باشد. نتيجه‌گيري: با تغييرات اقليمي و يا بلاياي طبيعي ناشي از آن كه محتمل ترين آنها وقوع سيلابي مهيب بوده، تمدّن خبيص از بين رفت كه نيازمند انجام تحقيقات تكميلي و از سرگيري جدّي كاوش هاي باستان شناختي در اين منطقه است.

Introduction: According to the archaeological investigations carried out in Shahdad and around the Lut desert basin, which have been ongoing since 1346, aspects of the ancient civilizations in the Lut desert basin from the 4th to the 5th BC have been discovered. has been However, no sufficient and reliable evidence has been obtained regarding the merits and demerits (formation, development, and decline) of the most important of these civilizations, which are also known as Shahdad or Arata civilization. Based on this, in order to codify and integrate the available information in this regard, the present research was conducted and finally on the need to resume archaeological excavations in order to clear the ambiguities regarding this civilization as one of the most important civilizations. Iran, which established a link between the East and the West of the world, has been emphasized. Data and method: The method of collecting information is documentary studies (historical and archeological) which are collected from articles, books and historical texts. The analysis method is descriptive and analytical. Results: It is most likely that this civilization was not attacked by possible enemies; On the other hand, this region has always been exposed to natural factors and dangers, and many civilizations have been lost in this region in different historical millennia. Certainly, the environment and the view of the different ancient cultures of Shahdad, which today have become barren, waterless and grassy lands; In the past several thousand years, it was not in the current form; Rather, there were forests and cultivated lands and a large lake near this civilization, which stood out on a large scale. Most likely, Khabis civilization was destroyed due to climatic changes or natural disasters caused by it, the most likely of which was the occurrence of a terrible flood. Conclusion: Khabis civilization was destroyed most likely due to climatic changes or natural disasters, the most likely of which was a terrible flood, which requires additional research and a serious resumption of archaeological excavations in this area.