حقوق شهروندي در شاهنامه فردوسي

ادبيات به خاطر نظام چندگانه اش در ميان پديده هاي اجتماعي بيشترين ارتباط را با انسان، جامعه و زبان دارد. اين ويژگي و ظرفيت به ادبيات امكان خوانش هاي ميان رشته اي را بخشيده است. مطالعه بر اساس علم حقوق يكي از اين خوانش ها مي تواند باشد. حقوق شهروندي مجموعه اي از وظايف و مسئوليت هاي شهروندان در برابر يكديگر، شهر و حكومت يا قواي حاكم، مملكت و همچنين حقوق و امتيازاتي است كه وظيفه تأمين آن بر عهده حكومت است. به مجموعه ي اين حقوق و مسئوليت ها حقوق شهروندي گفته مي شود. امروزه، مفهوم شهروند و حقوق شهروندي از مفاهيم اساسي علوم انساني و دانش اجتماعي است و خاستگاهي انساني دارد. اين مفهوم در قرن اخير، توجه بسياري از صاحبنظران اين علوم را به خود جلب كرده ‌است. متفكران علوم انساني در ارايه نظريه‌هاي شهروندي به مفاهيم حق زندگي و حيات، كرامت و شأن انساني، مساوات و برابري، آزادي، امنيت، مشاركت در امور اجتماعي و سرنوشت خويش، قانون‌گرايي، داشتن حق مسئوليت‌پذيري به عنوان مؤلفه هاي اساسي حقوق شهروندي تأكيد كرده‌اند و ديدگاه هاي مختلف در اين زمينه هر كدام از يك مكتب، دين يا ايدئولوژي پيروي مي‌كنند. شاهنامه فردوسي از جمله متن هاي سترگ ادبي ـ انديشگاني است كه در آن حقوق شهروندي در ذيل داستان ها ديده مي شود. مسأله اين بحث آن است كه مفاهيم و مؤلفه‌هاي حقوق شهروندي در شاهنامه چگونه منعكس شده است؟ در اين بحث از روش اسنادي، كتابخانه اي، تحقيقاتي و تحليل محتوا در بررسي ابيات شاهنامه فردوسي استفاده شده است. هدف اين پژوهش تبيين ماهيت حقوق شهروندي و بررسي جايگاه آن در سند هويت ملي ايرانيان، شاهنامه فردوسي، است و بررسي شاهنامه فردوسي با هدف واكاوي گونه‌هاي حقوق شهروندي ضروري به نظر مي‌رسد. با پژوهش در شاهنامه فردوسي اين نتايج به دست آمد كه حقوق شهروندي از جمله مفاهيم مورد توجه فردوسي بوده و التزام به حقوق شهروندي و مراعات مؤلفه‌ها و ابعاد آن از جانب حاكميّت و مردم مهم‌ترين اصل است. حقوق فرهنگي، اقتصادي، فردي، سياسي و امنيتي مهمترين گونه‌هاي حقوق شهروندي از منظر كلام فردوسي است. مطالعه كتاب گرانسنگ شاهنامه نشان داد كه ابعاد حقوق شهروندي و لزوم رعايت حقوق انساني در ايران كهن نيز مورد تأكيد بوده است و ديدگاه فردوسي با توجه به مؤلفه‌هاي اساسي شهروندي، درباره ي هر يك از حقوق شهروندي شامل حق حيات، حق كرامت، آزادي، امنيت، مساوات و برابري، حقوق متقابل مردم و حكومت، دين، نقد و نظارت، عدالت طلبي، مشاركت مردم و احترام به اقوام و فرهنگ بومي مردم بررسي و ارايه شده است