ارزيابي ارزش اقتصادي خرما از ديدگاه آب مجازي در ايران

در ايران، بيش از 75% وسعت آن را مناطق خشك و نيمه خشك فراگرفته است كه كشاورزي نقش مهمي در اقتصاد و معيشت آن ايفا ميكند، و مديريت منابع آب مسئله بسيار مهمي در آن است. ايران داراي رتبه دوم از نظر توليد و سطح زيركشت و رتبه پنجم صادرات خرما در دنيا است، لذا علاوه بر ارزش بالاي اقتصادي خرما، بايستي اثرات ناشي از توليد آن بر مصرف منابع آب سطحي و زيرزميني ، نيز مدنظر قرار گيرد. اين تحقيق به ارزيابي شاخص ردپاي آب و ارزش اقتصادي آن در سه رقم خرما (نرم، نيمه خشك و خشك) در ايران طي دوره 2008 تا 2016 پرداخته است. همچنين اين دو شاخص براي ساير محصولات كشاورزي ايران نيز براورد و با خرما مقايسه گرديد و نهايتا مناطق از نظر اين دو شاخص در سه رقم مذكور، اولويت بندي گرديد. نتايج نشان مي دهد، متوسط ردپاي آب و ارزش اقتصادي خرما به ترتيب 02/3 مترمكعب بر كيلوگرم و 59/0 دلار بر مترمكعب است كه سهم آب سبز ،آبي و خاكستري به ترتيب 9.1% ، 76.9% و 14% است. بيشترين ردپا (6/8 مترمكعب بر كيلوگرم) و ارزش اقتصادي (49/1 دلار بر مترمكعب) مربوط به خرماي خشك و كمترين ردپا (97/0) و ارزش اقتصادي (19/0 دلار بر مترمكعب) مربوط به خرماي نيمه خشك است. در مقايسه خرماي خشك با 43 محصول كشاورزي در ايران، از نظر ارزش اقتصادي و ردپاي اب در رتبه 18 و 33 قرار دارد اين در حاليست كه واريته­هاي خرماي نيمه خشك و خرماي تر با اختلاف كمي نسبت به هم، از نظر ردپاي اب در رتبه 33 و34 و از نظر ارزش اقتصادي در رتبه 29 و 30 ام قرار دارند. حجم ردپاي آب ناشي از توليد خرما در ايران سالانه 2437 ميليون مترمكعب است كه از اين مقدار سهم خرماي نرم، نيمه خشك و خشك به ترتيب 79.6% ، 18% و 2.45% است. سهم صادرات آب مجازي از اين مقدار سالانه 1243 ميليون مترمكعب است كه ارزش اقتصادي آن 733 ميليون دلار است. اين در حالي است كه ارزش خرماي صادر شده سالانه حدود يك چهارم اين مقدار است. نهايتا نتايج اين تحقيق مشخص كرد كه با توجه به تنشهاي جدي آب در مناطق كشت خرما درايران، شاخصهاي ردپاي آب و ارزش آب اقتصادي مي­تواند، اطلاعات مفيدي را براي اولويت بندي كشت ارقام مختلف خرما و مديريت منابع آبي در مناطق مستعد ارائه دهد.