تأملي بر روايات مدح و ذم صوفيه

‌تصوف، نحله و نظرگاهي نوپديد نيست و جهان اسلام از سده‌هاي نخستين با آن روبه‌رو و دست به گريبان بوده است و ائمه اطهار(عليهم السلام) بارها و به‌صراحت، در ردِّ رهباني‌گري و رهبانيت - كه جلوۀ عيان و آشكار آن را مي‌توان در ‌تصوف، سراغ گرفت - سخنْ گفته‌اند و آشكارا به تخطئه و طرد انگاره‌ها و آيين‌هاي ابداعي و به‌ظاهر عبادي صوفيه (نظير سماع‌‌، شطح گويي و...) پرداخته‌اند و ضمنِ ذمِّ سرانِ صوفيه، همواره از گرويدن به صفوف و سلسله‌هاي صوفيانه زِنهار داده‌ و بلكه به مبارزه با جريان‌هاي انحرافي‌اي ا‌ز اين دست فراخوانده‌اند‌‌‌‌‌‌‌‌. با اين ‌همه، رواياتي در برخي كتب روايي به‌چشم مي‌آيند كه – به‌ظاهر - در مدحِ منشِ صوفيانه صادر شده‌اند و يا دست‌كم، در نگاه نخست، رايحۀ تأييد صوفي‌گري از ‌آن‌ها به‌مشام مي‌رسد و اهل ‌‌تصوف نيز اغلب و عمدتا - در مقام تأييد و تبليغ ‌تصوف - به اين روايات تشبُّث جسته‌اند و به‌زعم ‌آن‌ها، محتواي اين روايات مهر تأييدي است بر مدعيات و مباني ‌‌متصوفه‌‌‌‌‌‌‌‌. در اين مقاله با تمركز بر جوامع معتبر حديثي و پس از احصا و استخراجِ اَهم احاديث و روايات ناظر به مذمت/ مدح ‌‌متصوفه و آموزه‌هاي اهل ‌تصوف، به باز‌خواني و بررسي سند، فحوا و دلالت و اتقان و استحكام متن و محتواي اين احاديث و روايات پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. شايان ذكر است، بازخواني و بررسي دقيق اين روايات نشان مي‌دهد كه روايات ناظر به مدحِ صوفي‌گري - به فرضِ اتقان محتوا و تماميت دلالت - عمدتا ضعفِ سندي و صدور‌ي دارند و برساخته و جعلي‌اند و در مقابل، برخي و بلكه بيشترِ روايات ناظر به طعن و تخطئۀ صوفي‌گري، صحيح ‌السند و قابل پذيرش‌‌اند‌‌‌‌.