احمد غزالي و شكل‌گيري شيطان‌پرستي در ميان يزيديان جزيره

منطقۀ شمال عراق كه «جزيره» ناميده مي‌شود، زيستگاه پيروان آييني است كه با نام «يزيديه» و يا «شيطان‌پرستان» شناخته مي‌شوند‌‌‌‌‌‌‌‌. گمانه‌هاي گوناگوني از سوي مستشرقين و محققان مسلمان در باب ديانت مردمان اين خِطّه مطرح شده و برخي ‌آن‌ها را صوفيان مسلماني شمرده‌اند كه از اسلام اصيل دور افتاده‌اند‌‌‌‌‌‌‌‌. بايد توجه داشت كه اسامي يزيديه و شيطان‌پرستان نه از روي كينه و عداوت بلكه به واسطه وجود دو باور اصلي در اين آيين، يعني تقديسِ يزيد و شيطان و پرهيز از لعن اين دو كه شاكلۀ اعتقادي آيين يزيديه را شكل مي‌دهند، بر اين دينواره اطلاق شده است و دور از ذهن نيست كه براي هر محقق منصفي اين سؤال مطرح شود كه اين دو باور عجيب و مخالف دين اسلام از كجا وارد اين آيين شده است؟ در اين مقاله، با رويكرد توصيفي - تحليلي، در مقام پاسخ به اين پرسش برآمده و با استناد و اتكا به منابع تاريخي معتبر و به‌ويژه متون مقدس اين آيين (كتاب رش و جلوه) افزون بر بازشناسي يزيديه، به ريشه‌هاي پيدايش باور به قداست شيطان و يزيد در اين آيين و نقش و تأثير احمد غزالي در اين زمينه پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. بررسي و واكاوي زمانه و زندگي بنيان‌گذار فرقه / دينواره يزيديه (عدي بن مسافر) كه نسب به مروان بن حكم اموي مي‌برد، ما را به اين نكته و نتيجه رهنمون مي‌سازد كه عدي بن مسافر در دورۀ تحصيل در بغداد، مدتي به شاگردي نزد احمد و محمد غزالي پرداخته و تحت تأثير آموزش‌هاي اين دو به تقديس يزيد و شيطان باوريافته و اجتناب از لعن آن دو را به عنوان وظيفه‌اي عملي به‌كار بسته و به هنگام تأسيس فرقه / دينواره‌اش، اين دو انگاره را از اركان آيين خويش قرار داده است و بدين‌ترتيب، پيروان اين فرقه در ميان مسلمانان به «يزيديان» و «شيطان‌پرستان» مشهور و ملقّب شده‌اند‌‌‌‌.