بررسي نقش پير و ولي در ميان صوفيان و عرفا

متصوفه و عرفا، براي سير در مقامات عرفاني و وصول به حق، بيشتر از هرچيز بر سلوك سالك و رياضت و تربيت وي تحت راهنمايي پير و مقتدايي تأكيد دارند كه خود، اين راه را رفته و به انتها رسيده و در سير معنوي خويش، قدرت هدايت و دستگيري سالكان را پيدا نموده باشد. آن‌ها اعتقاد دارند كه بدون وجود چنين راهنمايي، رسيدن به مقامات عرفاني، به‌راحتي ميسر و مقدور نيست و بايد پذيرفت كه آدمي در فراگيري چگونگي حركت روح به سوي مبدأ اعلا و مقصد نهايي‌اش كه از پيچيده‌ترين و دشوارترين علوم به‌شمار مي‌رود، بيش از هر علم و دانشي نياز به معلم و راهنما دارد. اما اين معلم كه در تصوف پير، مراد، شيخ و قطب ناميده شده است، كيست؟ خصوصيات و مميزاتش چيست؟ چگونه بايد او را شناخت و از مدعيان متظاهري كه تبعيت از آن‌ها موجب ضلالت و گمراهي مي‌شود، تشخيص داد؟ اثبات ضرورت تبعيت از پير و ولي در تصوف و عرفان اسلامي و مراتب اوليا، يك بُعد مسأله و چگونگي تشخيص آن در مصاديق اجتماعي صوفيه و آسيب‌شناسي آن، بُعد ديگري است كه در اين مقاله بيشتر به بُعد اول خواهيم پرداخت. در ابتدا، به‌شرح مفاهيم و كاربرد آن‌ها در آثار عرفاني پرداخته خواهد شد و مراتب اوليا و سپس ضرورت تبعيت از پير و شيخ در تصوف مطرح شده و به دلايل احتياج به او و چگونگي شناسايي‌اش، اشاره مي شود. پس از آن از آثار متصوفه و عرفاي مشهور و نيز مقايسه و تطبيق آن با آيات و روايات مورد استناد عرفا، بهره خواهيم برد. هرچند ذكر اين نكته ضروري است كه به‌اعتقاد علماي شيعه، بسياري از اوصاف پيران در متون صوفيه و ميزان و حدود ولايت و تصرف پيران و اقطاب بر مريدان از مشخصات ويژه معصومين(عليهم السلام) است و اطاعت محض تنها از امام معصوم جايز است.