نقد و بررسي انديشه ولايت در عرفان نظري

ولايت در مكتب عرفا پيوند وثيقي با توحيد عرفاني و مقامات خداوند دارد؛ زيرا ولايت ازجمله مقاماتي است كه سالك بعد از رسيدن به رتبه فناي در ذات خدا ذيل مقام تعين اول يا ثاني كسب مي كند و از نظر مصداق، نمي‌تواند منحصر در افراد معدود و منصوص از جانب خداوند سبحان باشد؛ بلكه هر انساني با سلوك در طريقت مي‌تواند رداي ولايت را بر تن كند. مقام قطبيت در تصوف نيز با مقام ولايت عجين است، اما رابطه اين دو عموم و خصوص مطلق است؛ يعني هر قطبي براي قطبيت لاجرم بايد صاحب ولايت شده باشد، ولي چنين نيست كه هر وليّ لزوما به مرتبه قطبيت هم رسيده باشد. ازآن‌جايي‌كه ولي با مقام تعين اول يا ثاني خداوند متحد شده است، واجد تمامي عوالم ربوبي و خلقي گشته و صفات و ويژگي‌هايي را پيدا كرده است كه ازجمله مهم‌ترين آن‌ها به‌دست‌آوردن ولايت تكويني، ربوبيت و الوهيت، مقام خلافت الهي و واجب‌الوجودي، همچنين تمامي اسما و صفات خداي تعالي مي‌باشد. ولايت عرفاني باطن و حقيقت نبوت دانسته مي‌شود كه تا روز قيامت در جريان بوده و هيچ‌گاه ختم نمي‌شود و ولي جامع حق تعالي (قديم) و خَلق (حادث) مي‌گردد. در اين نوشتار با بررسي مهم‌ترين ابعاد و ويژگي‌هاي انديشه ولايت در عرفان و تطبيق شطحيات مشايخ نخستين صوفيه با اين انديشه، به نقد و بررسي ادله عقلي آن پرداخته و در پايان چندين اشكال اساسي از براهين عقلي و روايات اهل بيت(عليه السلام) در رد اين دعاوي بيان گرديده است.