تأملي انتقادي بر آراي هانري كربن در باب مشابهت تصوف با تشيع؛ مخالفت تشيع با تصوف

هانري كُربن - اسلام‌شناس و شيعه‌پژوه‌ فرانسوي - در نگاشته‌هايش در بابِ تشيع، به بيان مشتركات و مشابهت‌هاي ‌تصوف و تشيع توجه ويژه‌اي نشان داده است. از ديدگاه او، اعتقاد به ولايت و همچنين گرايش به باطنِ احكام شريعت، و تلاش در جهتِ فهمِ رازِ خطابات قرآني، دو ويژگيِ بارز و عيانِ تصوف‌اند. او خطوطِ اصليِ تفكر شيعي را نيز توجه به باطن و باور به ولايت/ امامت‌ معرفي كرده و و بر اين باور است كه‌ هنگام شكل‌گيريِ ‌تصوف اسلامي، عقيده به باطن كه مبناي تشيع و تشكيل‌دهندۀ‌ آن بوده است، از جانبِ اهل ‌تصوف نيز مورد پذيرش قرار گرفته است. در نظر او، توجه به امور قلبي و باطنيِ صوفيانه، سالكِ طريقِ معرفت را درنهايت، به كشف رازِ خطاباتِ قرآني از ورايِ الفاظِ ظاهري رهمنون مي‌سازد. به‌گفتۀ او، اين كشف، هرگز ابداع يا ابتكارِ ‌‌متصوفه نبوده است، بلكه صوفيان كساني بودند كه اصولِ تفاسيرِ روحانيِ ائمه‌ شيعه(عليهم السلام) را در آثارِ خويش جمع‌آوري كردند. از اين منظر، گرايش اهل ‌تصوف به باطن و روي‌آوردن به تفسير و تأويل، ريشه در آموزه‌هاي باطنيِ شيعه دارد. افزون بر اين، ‌تصوف، به‌واسطۀ اعتقاد به ولايت و لزومِ حضورِ هميشگيِ قطب در عالَم، شباهت‌هايي فراوان با تشيع يافته است، اما به‌رغم اين مشابهت‌ها در مباني فكري و نظري، تشيع و ‌تصوف از يكديگر جدا هستند و كُربن، اين جدايي را گُسستي تاريخي معرفي كرده و عاملِ اصلي آن را پيروزي‌هاي سياسي شيعيان و پرداختن ايشان به امور حقوقي و تشريعي دانسته است. اين ديدگاه در حالي بيان شده است كه ميان صوفيان و شيعيان، در همان دو‌ ويژگي مشتركِ موردِ نظر كُربن نيز فرق‌هاي فاحش و‌ اختلاف‌هايي عميق وجود دارد. در اين مقاله، ضمن تأمل انتقادي در ديدگاه‌‌هاي كُربن در اين باب، به بررسي و تبيينِ برخي از مهم‌ترين دلايل اين جدايي پرداخته شده است.