ديدگاه عالمان شيعه عصر صفوي درباره تصوف

تصوف تولد خود در جامعه اسلامي را از بين اهل سنت آغاز كرد. در عصر صفوي، تصوف قدم در مرحله ديگري از روند حياتي خود گذاشت؛ ظهور دولتي صوفي‌مسلك كه بيشتر از سلوك عارفانه، اهل شمشير و جنگ بود و به‌نوعي تصوف دولتي را ترويج مي‌داد، اختلافات سلسله‌هاي مختلف صوفيه اين عصر با هم و همچنين كم‌رنگ‌شدن اصول دوران ابتدايي تصوف، صوفي‌گري اين عصر را بيشتر از قبل فاقد بار علمي و عملي كرده و باعث زوال آن شده بود. عالمان عصر صفوي كه بسياري از آن ها خود از عارفان سير و سلوك بودند، سكوت در برابر چنين روندي را درست نمي‌دانستند؛ همين امر، باعث تقابل آنان با جماعت صوفيه شد. هرچند در اين تقابل با دو دسته از علما مواجه هستيم؛ علمايي معتدل و علمايي كه به‌شدت مخالف صوفيه بودند. اين مواجهه تأليفات متعددي به‌وجود آورد كه نماينده آراي غالب عالمان شيعه اين عصر درباره تصوف بود. مقاله حاضر با مطالعه برخي از آثار در دسترس علماي شيعه عصر صفوي مرتبط با تصوف، سعي كرده است ديدگاه ايشان را در اين‌باره تبيين نمايد. همچنين با مطالعه برخي تواريخ عمومي عصر صفوي، به‌دنبال نقش‌هاي اجتماعي ايشان در مواجهه با صوفيان دوران مورد بحث است. اين پژوهش اثري اسنادي و كتابخانه‌اي است و با بهره‌گيري از روش توصيفي - تحليلي مراحل مختلف آن به‌پيش رفته است. در ديدگاه هر دو دسته از عالمان شيعه عصر مورد بحث، عرفان بر پايه قرآن، سنت و سيره اهل بيت سلوك الي الله است و باقي راه‌ها، سالك را به بي‌راهه خواهد برد.