ارزيابي فقهي، اقتصادي و عملياتي سپرده امتيازي در نظام بانكي بدون ربا

يكي از انواع الگوهاي قرض‌الحسنه كه در شبكه بانكي كشور و خارج از آن اجرا مي‌گردد، سپرده امتيازي است. در اين الگو كه به نسل دوم فعاليت‌هاي قرض‌الحسنه معروف شده است، از سپرده ‎هاي خود متقاضيان قرض‌الحسنه جهت پرداخت تسهيلات به آن‌ها استفاده مي‌شود. اگرچه شكل اوليه و ابتدايي الگوي سپرده امتيازي در صندوق‌هاي تعاون استفاده مي‌شود؛ اما حالت پيچيده‌تر و حرفه‌اي‌تر اين الگو در بانك‌هاي قرض‌الحسنه و تعدادي از بانك‌هاي تجاري پياده‌سازي شده است. به‌صورت كلي اين بانك‌ها به سپرده‌هايي كه ميانگين حساب بيشتري دارند و مدت‌زمان طولاني‌تري در بانك سپرده‌گذاري مي‌كنند، امتياز دريافت وام اعطا مي‌كند. معمولاً امتياز وام در افزايش مبلغ وام و تعداد اقساط مؤثر است. بر اساس تحليل صورت گرفته در اين پژوهش، الگوي سپرده امتيازي برخلاف مزيت‌هايي كه در مقام نظر براي آن در نظر گرفته مي‌شود، با آسيب‌هاي جدي در مقام عمل همراه است. از جمله مهم‌ترين آسيب‌هاي اين الگو مي‌توان به «وجود شبهه ربا در الگوي قرض محور»، تفاوت ماهيت الگوي نظري با عملكرد واقعي نظام بانكي»، «نگاه بازاري به قرض‌الحسنه، تضعيف انگيزه معنوي مشتريان و ايجاد بازار سياه امتياز»، «انحراف از كاركرد اصلي قرض‌الحسنه و بروز تبعيض اجتماعي» و «تضعيف قرض‌الحسنه نوع اول، تحميل هزينه بيشتر بر شبكه بانكي و احتمال درگير شدن در بازي پانزي» اشاره كرد.