فصل پنجم كاوش باستان شناسي هيئت مشترك ايران و آلمان در معدن نمك چهرآباد، زنجان

در پائيز سال 1396 فصل چهارم كاوش باستان‌شناسي هيئت مشترك ايران و آلمان در معدن نمك انجام يافت. پس ‌از آن تصميم بر آن شد تا جهت انجام مطالعات بيشتر، فصل پنجم كاوش در سال 1399 انجام يابد. اما با وجود برنامه‌ريزي و پيش‌بيني‌هاي انجام‌يافته، به دليل همه‌گيري بيماري كرونا، انجام كاوش باستان‌شناسي هيئت مشترك ايران و آلمان در معدن نمك چهرآباد ممكن نشد. با اين ‌وجود در پائيز سال 1399 تپه كوزه‌چي در راستاي مطالعات چشم‌انداز پيرامون معدن نمك گمانه‌زني شد كه نتايج بسيار جالب‌توجهي به همراه داشت. همچنين با توجه به وقفه‌ي پيش‌آمده در انجام پژوهش‌هاي ميداني، به‌جز گمانه‌زني تپه كوزه‌چي، فرصتي فراهم شد تا اقدامات مرتبط با معدن نمك بيشتر روي حفاظت يافته‌ها و معرفي هر چه بهتر مجموعه ي معدن نمك تمركز يابد. پژوهش‌هاي فصل سوم و چهارم هيئت مشترك در سال‌هاي 96-1395 ادامه‌ي پژوهش‌هاي همه‌جانبه و كلي‌نگر بود كه با هدف به‌دست‌آوردن آگاهي از تكنيك‌هاي معدن‌كاري و جنبه‌هاي اجتماعي و اقتصادي مرتبط با بهره‌برداري نمك در ادوار مختلف تاريخي انجام يافت. در فصول يادشده علاوه بر انجام مطالعات محيطي در پيرامون معدن نمك از جمله تحقيقات ژئوفيزيك و زمين‌باستان‌شناسي، كاوش در معدن نمك نيز در چهار قسمت از كوه معدن انجام يافت كه شامل بخش زير سوله (ترانشه‌هاي A-B-C)، بخش شمال غرب محدوده‌ي كاوش، ديواره‌ي شمالي و محوطه‌ي معروف به كولوك در پائين كوه معدن بود (شكل 1). در نتيجه‌ي كاوش در هر يك از بخش‌هاي يادشده اطلاعات ارزشمندي از معدن‌كاري دوره‌هاي مختلف پيش ‌و پس از اسلام به دست آمد. تونل‌هاي مكشوفه در شمال غرب مربوط به دوره‌ي سلجوقي بود، ديواره‌ي شمالي آثار دوره‌ي قاجار و پهلوي داشت و محوطه‌ي كولوك، كمپ استقراري معدن‌كاران در دوران اسلامي و احتمالاً پيش از اسلام بود. در اين ميان لايه‌هاي اصلي مربوط به دوران پيش از اسلام و مشخصاً دوره‌ي هخامنشي و ساساني در ترانشه‌هاي A-B-C شناسايي شدند. در نتيجه‌ي پژوهش‌هاي انجام‌يافته مشخص شد كه محدوده‌ي ترانشه‌هاي A - B در دوره‌ي هخامنشي بخشي از تونل‌هاي استخراج نمك بوده كه پس از ريزش معدن در حدود سال‌هاي 400 تا 350 پ.م، دوباره در دوره‌ي ساساني قسمت‌هاي فوقاني آن‌ها بازگشايي ‌شده و مورد بهره‌برداري قرار گرفته است. در ترانشه‌ي C وضعيت تا حدودي فرق داشت و بيشتر لايه‌ها، نهشته‌هاي مختلف دوره‌ي ساساني بودند. علاوه بر سه ترانشه ي يادشده، پيش‌تر در سال 1384 و سال 1389 بخش كوچكي از ترانشه‌ي D نيز مورد كاوش قرار گرفته بود (شكل 2). با توجه به ابهامات موجود در خصوص نحوه‌ي ارتباط فضاهاي مختلف معدن در دوره‌ي هخامنشي و ساساني، همچنين به‌دست‌آوردن اطلاعات بيشتر از معدن‌كاري دوره‌ي ساساني، انجام پژوهش باستان‌شناختي جديد در قسمت‌هايي از معدن به‌ويژه محدوده‌ي ترانشه‌هاي D و ترانشه‌ي جديد E ضروري بود و كاوش در بخش‌هاي يادشده مي‌توانست اطلاعات ما از معدن‌كاري دوره‌ي ساساني چهرآباد را افزايش دهد. بنابراين، مطابق با برنامه‌ريزي انجام‌يافته، كاوش فصل پنجم با مجوز شماره‌ي 30033322 مورخ 15/8/1400 صادره از پژوهشگاه ميراث ‌فرهنگي، از تاريخ 16/8/1400 تا 15/9/1400 به مدت 30 روز انجام يافت.