گمانه زني به منظور تعيين عرصه و پيشنهاد حريم و پيگردي محوطه ي چهار طاقي خرمدشت كاشان، اصفهان

چهارطاقي خرمدشت، ازجمله چهارتاقي‌هايي است كه داراي دالان طواف و مجموعه اي از واحدهاي ساختماني در شمال آن است. با گذشت نيم‌قرن از ثبت ملي چهارطاقي خرمدشت، كار علمي شايسته اي براي حفاظت و معرفي اين بناي ارزشمند صورت نگرفته است. كالبد بناي چهارطاقي و سازه هاي شمالي آن بر اثر عوامل انساني و طبيعي مورد تخريب قرار گرفته است. همچنين گودال هاي فراوان حفاري هاي غيرمجاز، خاك‌برداري و تسطيح زمين در عرصه و حريم چهارطاقي و نيز دپوي نخاله هاي مصالح ساختماني در پيرامون بنا، منظر تاريخي فرهنگي مجموعه را تغيير داده است. از اين‌رو انجام تعيين عرصه و پيشنهاد حريم به‌منظور حفاظت از مجموعه اجتناب‌ناپذير است. متأسفانه در دهه هاي اخير تعرض بي‌رويه‌اي توسط سودجويان در عرصه و حريم اين مجموعه مهم صورت گرفته است به‌طوري‌كه بخش هايي از محوطه تخريب شده و در بخش هاي ديگر نيز ساخت‌وسازهايي در گذشته انجام شده است كه در صورت عدم جلوگيري از آن، در آينده اي نه‌چندان دور موجب نابودي كامل اين مجموعه‌ي ارزشمند خواهيم بود. ازآنجاكه محوطه‌ي مزبور فاقد ضوابط و مقررات قانوني است لذا به‌منظور جلوگيري از روند تخريب اين مجموعه، انجام گمانه‌زني به‌منظور تعيين عرصه و حريم آن امري ضروري است تا بتوانيم بر مبناي آن‌ هم محدوده‌ي چهارطاقي خرمدشت را مشخص نماييم و هم با تعيين ضوابط و مقررات قانوني مانع تخريب اين محوطه شويم. چهارطاقي خرمدشت (شكل 1) معروف به قلعه كهنه در اسفندماه سال 1341 خورشيدي (1963 ميلادي) با شماره 431 به ثبت ملي رسيد. ظاهراً اين اثر توسط محمدتقي مصطفوي مورد بررسي و ثبت قرار گرفته است (نراقي 1348: 33). متعاقب آن در تابستان 1964 لوئي واندنبرگ چهارطاقي خرمدشت را مورد بررسي و مطالعه قرار داده و آن را در مقاله اي ــ كه به معرفي چهارتاقي هاي دوره‌ي ساساني اختصاص دارد ــ به‌اختصار معرفي كرده است. او چهارطاقي خرمدشت را داراي دالان طواف با چهار واحد ساختماني در شمال آن و يك ديوار محصوركننده به دور مجموعه‌ي چهارطاقي تشخيص داده و پلاني از ساختار معماري آن ارائه كرده است (شكل 2). مصالح چهارطاقي، از قلوه‌سنگ‌هاي بزرگ است كه در ملات گچ غوطه‌ور شده اند و نماي ديوارها نيز با اندودي از گچ پوشانده شده بود (Vanden Berghe 1965). با توجه به تخريب گسترده‌ي كالبد چهارطاقي خرمدشت و محوطه‌ي پيراموني آن، انجام گمانه زني و تهيه‌ي نقشه ي عرصه و حريم محوطه، مرحله‌ي تازه اي از مطالعات باستان‌شناختي را براي اين محوطه‌ي تاريخي گشوده است. پس از 56 سال از اولين مطالعات باستان‌شناختي توسط لوئي واندنبرگ در محوطه‌ي چهارطاقي خرمدشت، دور دوم مطالعات در اين محوطه، با هدف تعيين ضوابط و مقررات قانوني براي چهارطاقي خرمدشت و به‌منظور جلوگيري از تعرض و تخريب مجموعه به سرپرستي نگارنده، با برنامه ي گمانه زني به‌منظور تعيين عرصه و پيشنهاد حريم در مهر و آبان‌ماه سال 1400 طي مجوز شماره‌ي 40033646 مورخ 12/7/1400 طبق برنامه‌ي اعلام‌شده صورت گرفت و به سرانجام رسيد.