«اسكاز» در رمان سنگ صبور، اثرِ صادق چوبك

اسكاز يكي از پديدارهاي هتروگلاسيا است كه منجر به حضور صداي ديگري در گفتمان‌هايِ تركيبي آزاد غيرمستقيم و هتروگلاسيا در داستان مي‌شود. اسكاز به دو دسته‌ي زينتي و هدف‌مند يا توصيف‌كننده تقسيم مي‌شود كه نوع اول ممكن است به‌صورت كلي باشد و همه‌ي ويژگي‌هاي اجتماعي و عرف‌پسندي زبان و صداي ديگري را ازدست بدهد و تنها يك آوا در آن به‌گوش برسد. در نوع دوم، شيوه‌ي كلامي شخص ديگر به‌عنوان ديدگاه و موضعي براي پيش‌برد داستان به‌كارمي‌رود. ويژگي‌هاي اسكازي به‌طور كلي به دو دسته‌ي ساختاري و محتوايي تقسيم مي‌شوند. در اين جستار با بررسي سنگ صبور، ويژگي‌هاي اسكازي اين داستان سيلان ذهن را كه 6 ويژگي ساختاري و 5 ويژگي محتوايي است، مطرح مي‌كنيم. ويژگي‌هاي ساختاري عبارتند از: انعطاف‌ها (جابه‌جايي اجزا)، حذف‌ها، تكرارها، شكستگي كلمات و لهجه، واژگان خاص و اصطلاحات و تكيه‌كلام‌ها و جمله‌هاي پرسشي، و ويژگي‌هاي محتوايي عبارتند از: عدم سانسور، محدوديت افق فكري، كاربرد اعتقادات ديني و باورهاي عاميانه، شاعرانگي و ابهام زبان. از ميان ويژگي‌هاي ساختاري، انعطاف‌ها، حذف‌ها و شكستگي كلمات، پركاربرد هستند و از ميان ويژگي‌هاي محتوايي، محدوديت افق فكري و شاعرانگي به‌دليل حضور صداي ديگري در بخش‌هايي از داستان به‌جاي حضور راوي و تشبيهات و توصيفات فراوان، داراي بسامد بالايي هستند. كاركردهاي اسكاز عبارتند از بسطِ گستره‌ي ذهن، انتقال حجم بيشتر اطلاعات توأم با تسريع در آن، امكان ترسيم و انعكاس روحيات و خلقيات شخصيت‌ها، برجسته كردن نگرش، باورپذيري و ايجاد توهم حضور در فضاي ذهن در خواننده.