بررسي انواع هنجارگريزي در غزليات واعظ قزويني و غني كشميري

صورت‌گرايي يا فرماليسم يكي از مكتب‌هاي نقد ادبي است كه در قرن بيستم در روسيه به‌وجود آمد. اين مكتب كه بر پايه‌ي مسائل زبان‌شناسي ايجاد شده است، يك اثر ادبي را با تكيه بر خود اثر و بدون توجه به مسائلي مانند روان‌شناسي، اخلاق، تاريخ، اجتماع و … نقد و بررسي مي‌كند. آن‌چه در نظر فرماليست‌ها مهم است، مفهوم مورد نظر شاعر يا نويسنده يا به عبارت ديگر چه گفتن نيست، بلكه چگونه‌گفتنِ آن مفهوم يا معني است كه اهميت دارد. آشنايي‌زدايي كه خود به دو مقوله‌ي گسترده‌ي قاعده‌افزايي و هنجارگريزي تقسيم مي‌شود، اصلي‌ترين مؤلفه‌ي اين مكتب است كه باعث ايجاد تمايز ميان زبان ادبي و غيرادبي مي‌گردد. هنجارگريزي و قاعده‌افزايي كه ادبيت را در كلام به‌وجود مي‌آورند، شامل شگردها و ترفندهايي مي‌شوند كه شاعر يا نويسنده با به‌كاربردن آن‌ها، باعث ايجاد تشخّص و برجستگي در كلام خود مي‌گردد و آن را ناآشنا و غريب مي‌نمايد كه در انتقال مفاهيم به مخاطب تأثيرگذارتر است و همچنين، باعث جلب توجه مي‌شود. در اين مقاله به‌روش توصيفي تحليلي و با رويكرد متن‌محور غزل‌هاي واعظ قزويني و غني كشميري مورد بررسي قرار مي‌گيرند تا با اين كار بخشي از عناصر و علل تأثيرگذاري و زيبايي‌شناختي و همچنين، عوامل برجسته‌ساز اشعار آنان مشخص گردد. شاعران مورد نظر از انواع هنجارگريزي كه انحراف از قواعد زبان معيار است، براي غريب‌سازي و هنري‌كردن كلام خود، بهره گرفته‌اند و با تسلط بر زبان و ظرفيت‌هاي آن، عناصر برجسته‌ساز را در سطوح مختلف نحوي، واژگاني، آوايي و مهم‌تر از همه معنايي، به‌صورت‌هاي متفاوت و مختلف به‌كار برده‌اند و بدين طريق، اشعاري دلنشين، استوار و زيبا از خود به‌يادگار گذاشته‌اند.