بررسي نقد ادبي در منابع بلاغي فارسي مربوط به مكتب خراسان (با تكيه بر سه كتاب بلاغي مهم اين دوره: ترجمان‌البلاغة، حدائق‌السّحر في دقائق الشّعر و المعجم في معايير اشعار العجم)

براي شناخت و فهم درست از تحوّل و تطوّر نقد در زبان فارسي، لازم است تا ديدگاه پيشگامان علم بلاغت فارسي درمورد مسائل مربوط به حوزه‌ي نقد ادبي بررسي شود، زيرا منتقدان ادبي در قرون پنجم تا هفتم، كه دوره‌ي مورد بررسي ما است، عمدتاً همان علماي بلاغت بوده‌اند. هدف مقاله‌ي حاضر آن است تا تصويري روشن از زمينه‌ها و موضوعات مرتبط با نقد ادبي كه درخلال كتب بلاغي فارسي مربوط به مكتب خراسان آمده است، ارائه كند. به اين منظور سه كتاب شاخص بلاغت فارسي در اين دوره (ترجمان‌البلاغة، حدائق السّحر في دقائق الشّعر و المعجم في معايير اشعار العجم) مورد مداقّه قرار گرفته و نكات مربوط به نقد نظري و عملي از آن‌ها استخراج و بررسي شده است. نتايج حاصل‌شده نشان مي‌دهد كه در اين كتب بلاغي درخلال آوردن ملاك‌هاي زيبايي شعر كه عمدتاً ملاك‌هاي زيبايي صوري هستند، گاهي صنعتي و شگردي بر ديگر صنايع برتري داده شده و تأثير آن در بلاغت شعر بيشتر دانسته شده است و همچنين، درخلال بعضي از صنايع بديعي به معايب شعر، تأثير شعر بر مخاطب و كاركردهاي شعر كه همگي مربوط به نقد نظري است، اشاره شده است. نقد عملي در اين كتب اندك و به‌صورت عبارات كلي و بدون توضيح كافي و معيار مشخص است.