جايگاه صنعت ابريشم در عصر پهلوي

اقتصاد ابريشم با حيات اقتصادي و اجتماعي شمال ايران و بخش بزرگي از مناطق خاوري و مركزي ايران از گذشته هاي دور تاريخي تا عصر حاضر پيوند دارد. با اين حال درهم تنيدگي اقتصاد ابريشم در گيلان و مازندران بيش از ساير مناطق ايران بوده است. با وجود توانايي جغرافياي و اقتصادي اين مناطق در توليد و تجارت ابريشم اين محصول در اواخر عصر قاجار روند رو به افولي داشت. افول ابريشم ريشه در نابساماني هاي اجتماعي ايران عصر قاجار داشت. عدم حمايت هاي اقتصادي قاجارها از يك سو و تداوم آشوب هاي سياسي و اجتماعي گيلان موجب شد تا توليد و تجارت ابريشم با مشكل جدي مواجه شود. اما با ايجاد حاكميت مركزي در عصر پهلوي و رونق كشاورزي، ابريشم نيز بي نصيب از اين شرايط نوين نشد. در نتيجه حكومت ايران در عصر پهلوي نخست در دوره رضا شاه برنامه هايي جهت گسترش تجارت ابريشم به كار گرفت و اقدامات حمايتي دولت موجب افزايش توليد پيله ابريشم شد. در كنار توليد پيله، رشد صنايع وابسته با ايجاد كاخانه هاي حريرباقي زمينه هاي رشد توليد و تجارت ابريشم را بيش از گذشته فراهم نمود، اما گام بعدي جهت بستر رشد صنعت ابريشم از اواخر دهه چهل خورشيدي با مدرن سازي صنايع ابريشم آغاز شد. استفاده از تكنولوژي هاي روز دنيا از يك سو و به كارگيري از تجربيات ژاپني ها در جهت اصلاح نژادي باغ هاي درخت توت شاهد رونق مضاعف ابريشم در دهه پنجاه خورشيدي در گيلان و مازندران و حتي ساير مناطق ابريشم خيز ايران هستيم. در كنار اين اقدامات تاسيس كارخانه هاي جديد در حوزه صنايع ابريشم موجب معرفي دوباره ابريشم ايران در بازار جهاني اين محصول مي باشيم. با وجود اين اقدامات اساسي در زمينه ابريشم در عصر پهلوي هنوز ابريشم ايران با روزگار طلايي خود در دوره صفوي فاصله داشت. در مقاله حاضر نگارنده تلاش دارد تا به ايران پرسش بپردازد؛ ابريشم ايران در عصر پهلوي از چه جايگاه در صنايع داخلي برخوردار بوده و ايران چه سهمي در تجارت جهاني اين محصول داشت؟ مقاله حاضر با استناد به گزارش ها، اسناد و منابع مكتوب با روش تاريخي و به شيوه توصيفي- تحليلي تلاش دارد تا به بررسي اين موضوع بپردازد.