بررسي مفهوم دراماتورژي و معاصرسازي روايت در حكايت‌هاي عرفاني شيخ اشراق

در پژوهش حاضر برآنيم تا ضمن جستجوي مفهوم دراماتورژي به عنوان يك روش تأويلي در داستان‌هاي عرفاني سهروردي، مفهوم فراتاريخ را به عنوان نقطۀ عزيمت اين روش دراماتورژيكي و شكل‌دهي به نوعي «معاصرسازي روايي» تبيين كنيم. هانري كربن در شرح داستان‌هاي عرفاني سهروردي بارها از دراماتورژي موجود در اين آثار سخن به ميان مي‌آورد. دراماتورژي كه در تئاتر و هنرهاي اجرايي، عموماً به عنوان فرايند معاصرسازي اثر تبيين شده است، به مطالعۀ روش‌هايي مي‌پردازد كه از طريق آن نسبتِ ميان اكنونيت اجرا -به عنوان يك روايت زندۀ رخ‌دهنده- و روايت موجود در متن نمايشي -به عنوان مكتوبي متعلق به گذشته- برقرار مي‌گردد. در اين سازوكار معاصرسازي، روايتي كه پيش از مواجهۀ مخاطب شكل گرفته به لحظۀ اكنون، لحظۀ مواجهۀ مخاطب با اثر، احضار مي‌گردد و در برخورد ميان اين زمان‌ها روايتي جديد شكل مي‌گيرد. اين نسبت زماني ممكن است شامل احضار گذشته يا گذشته‌هاي متعدد و يا حتي آينده‌هاي مفروض باشد. به اين ترتيب در درامتورژي جديد خود به خود سويه‌هايي از فراتاريخ مطرح خواهد شد و به اين اعتبار بحث در نسبت ميان هرمنوتيك و دراماتورژي الزامي به نظر مي‌رسد. پژوهش حاضر نشان مي‌دهد كه سهروردي با تأكيد بر مفاهيم «واقعه» و «رخداد» در مواجهه با مخاطب، حكايت خود را به عنوان نوعي اجرا -در پيوند با درام نفس- در نظر مي‌گيرد. او همچنين با بهره‌گيري از روش‌هاي مختلفي مانند احضار شخصيت‌هايي متعلق به بافت‌هاي تاريخي ديگر -مانند شخصيت‌هاي شاهنامه- به بافت روايي معاصر خود، استفاده از رخدادهاي تاريخ نفس در بستر روايت، و همچنين احضار روايت به اكنون خود از طريق يكسان گرفتن خود با قهرمان داستان، شيوۀ دراماتورژيكي خاصي را براي معاصرسازي روايت به كار گرفته است كه امكان نوعي معاصرسازي مدام در بستر فراتاريخ را فراهم مي‌سازد.