پديدار تأويلي خويشتن در رسالۀ عقل سرخ

هانري كربن، فيلسوف مستشرق فرانسوي، براي تأويل رساله‌هاي رمزي ابن‌سينا و سهروردي روشي پديدارشناسانه پيشنهاد مي‌دهد. او اين روش را از دل پديدارشناسي هايدگري، با توجه به حكمت اسلامي، و به ويژه حكمت اشراق، اقتباس مي‌كند، و آن را «كشف المحجوب» مي‌نامد. در كشف المحجوب از حقيقت پنهان‌شده در پديده پرده‌برداري مي‌شود كه ما فقط از طريق ظاهر پديده به آن دسترسي داريم تا با كشف اين باطن كه دائماً از طريق پنهان شدنش از طريق ظاهر آشكار مي‌شود، آن پديده را نجات دهيم. اين كشف با عمل تأويل اجرا مي‌شود، تأويلي كه هدف غايي آن بازگشت به معاني اوليه و صور ازلي و مثالي آن پديده است. اين تأويل از نظر كربن با حضور مؤوّل است كه ميسر مي‌شود، و در حقيقت فقط با حضور من پديدارشناس است كه مي‌توان به آن حقيقت مكشوف راه برد. در اين مقاله، اهتمام نگارنده بر آن است تا با اين روش پديدارشناسانه تأويلي پرده از راز و رمزها بردارد و با توجه به ظاهر پديداري رمزها و البته حضور خود در حكايت اين رمزها، ارتباطات پنهان و آشكار آن‌ها را برملا سازد. با توجه به رمز «باز» و رمز «روغن بلسان» كه ابتداي داستان را به انتهاي آن پيوند مي‌زند، و همچنين نقش كانوني رمز «درخت طوبا» و «سيمرغ»، نگارنده بر آن است كه سلوك راوي و خوانندۀ حكايت نه به طور متوالي، بلكه به طور متقارن از ابتدا و انتهاي داستان به سمت مركز پيش مي‌رود و در حقيقت، «خويشتن» راوي است كه با راهنمايي پير نوراني مرحله به مرحله تأويل مي‌شود و به خود او در هيئت رمزها نشان داده مي‌شود. اين مقاله بر آن است كه با توجه به اشاره‌هاي خود شيخ اشراق در رسائل ديگرش، درخت طوبا به رمز قرآني «شجرۀ مباركه» اشاره مي‌كند و همزمان مي‌تواند رمزي از خورشيد باشد كه در حكمت اشراق آيت توحيد است. همچنين رمز سيمرغ، كه همان خورنه و نيز آتش مقام سكينه و سكوت قدسي در نفس است، از ديگر رمزهاي مركزي اين حكايت‌اند. نهايت سلوك «خويشتن» راوي در اين حكايت به شكل «باز»ي تصوير مي‌شود كه هدهدوار مي‌خواهد سيمرغ شود.