واكاوي فهم سهروردي و ملاصدرا در باب جايگاه فرشتگان و شياطين در قرآن

اديان مختلف ازجمله دين اسلام درباب جايگاه فرشتگان و شياطين نظرات گوناگوني ارائه كرده‌اند. از سويي قرآن صرفاً جايگاه فرشتگان را تنها در قوس نزول مي‌داند و از سوي ديگر جايگاه شياطين را در دو قوس نزول (ابليس) و قوس صعود (ابليس و شياطين اعم از انس و جن) تبيين مي‌كند. سهروردي و ملاصدرا تحت تأثير رويكردهاي فرهنگ ديني، جايگاه قرآني فرشتگان و شياطين را تبيين كرده‌اند. سهروردي جايگاه فرشتگان را در دو قوس نزول و صعود قابل بررسي دانسته و گرچه از وجود شياطين در قوس نزول سخني به ميان نمي‌آورد اما طبق تقسيم عوالم به دو قسم نوراني و ظلماني، و تطبيق عالم نوراني با عالم عقول (فرشتگان)، مي‌توان چنين استنباط كرد كه عالم ظلماني او همان عالم افلاك خواهد بود. و همان گونه كه جسم موجبات ظلمت و حجاب است، شيطان نيز باعث حجاب بين انسان و عالم عقول بوده و انسان را از دستيابي به حقيقت دور مي‌كند. در نگاه ملاصدرا اما، علاوه‌ بر اين كه جايگاه فرشتگان را در دو قوس نزول و صعود قابل بررسي مي‌داند، همسو با آيات، جايگاه شياطين را نيز، هم در قوس نزول و هم در قوس صعود مطرح مي‌كند. دغدغه اصلي پژوهش پيش رو بررسي تعارض ظاهري ديدگاه سهروردي در مقابل مطابقت ديدگاه ملاصدرا نسبت به رويكرد آيات الهي درباب جايگاه فرشتگان و شياطين است؛ در حالي ‌كه با تأمل بيشتر در مباني فلسفي اين دو فيلسوف -از جمله طرح عالم مثال منفصل، تحليلي ويژه از سلسله طولي و عرضي در قوس نزول و صعود، و ايده تجرد مثالي علاوه بر تجرد تام- و بررسي تأثير اين مباني در تبيين اين مسئله، مي‌توان فهم سهروردي و ملاصدرا را همسو با رويكرد قرآني در اين زمينه دانست.