بازخواني استدلال تسلسل سهروردي عليه موجوديتِ وجود

صدرا در أسفار (و با عباراتي مشابه در تعليقه بر حكمة الإشراق) چنين استدلالي را به سهروردي نسبت مي‌دهد: «اگر وجود در اعيان حاصل باشد آنگاه چون حصول همان وجود است، پس هر موجودي داراي وجود خواهد شد و وجودش نيز داراي وجود خواهد شد تا بي‌نهايت.» سپس به اين استدلال انتقاد مي‌كند كه وجودِ وجود مي‌تواند همان وجود باشد و تسلسلي رخ ندهد. صدرا پاسخ محتمل به اين انتقاد را چنين تصوير مي‌كند كه در اين صورت «موجود» در خصوص ماهيات و وجود دو معناي متفاوت خواهد داشت. سپس، با اين بيان دفع اشكال مي‌كند كه «موجود» در همه جا به معناي داراي وجود است و اختلاف در مفهوم «موجود» نيست، بلكه در مصاديق متفاوت آن است. اين كه در عرف لغت تمايز مبدأ و ذات در مصداق مشتق مفروض انگاشته مي‌شود، ارتباطي به بحث‌هاي عقلي ندارد. تا دورۀ معاصر، اين متن صدرا مستند حاميان حكمت متعاليه در اسناد چنين استدلالي به سهروردي بوده است. و همين پاسخ‌ها به آن استدلال داده شده است. در اين مقاله استدلال خواهم كرد كه اولاً، اين استدلال از آنِ سهروردي نيست. توجيه نخست من اين است كه سهروردي در المشارع و المطارحات اين استدلال را به ابن‌سهلان نسبت مي‌دهد و همين انتقادها و پاسخ‌ها را، كه ظاهراً صدرا آنها را از گذشتگان خود نقل كرده است، به آن وارد مي‌داند. توجيه دوم من اين است كه سهروردي از ابتدا اين كه نزاع بر سر مفهوم «موجود» نيست و اين كه محتمل است كه وجودِ وجود همان وجود باشد را در نظر گرفته بوده است. سهروردي براي اين كه وجودِ وجود بايد متمايز از وجود باشد از استدلال‌هاي ديگري بهره مي‌برد كه در خوانش صدرا و صدرائيان تا دورۀ معاصر كاملاً مغفول مانده است. ثانياً، توضيح خواهم داد كه چرا پاسخ‌هاي صدرا و صدرائيان ذيل اين بحث نمي‌توانند به سادگي از عهدۀ استدلال تسلسل سهروردي برآيند.