رد نظريۀ امتناع نامتناهي بودن سلسله‌اي مرتب در سهروردي و تبعات آن بر اصل عليت و قاعدۀ امكان اشرف

سهروردي در اثبات اصل امتناع تسلسل و در تأييد برهان طرف و وسط ابن‌سينا اثباتي رياضياتي از آن ارائه داده است. طبق استدلال او اگر از چنين مجموعه‌اي دو عضو انتخاب كنيم، اگر فاصله بين اين دو بي‌نهايت باشد، از آن جهت كه اين دو عضو خود محدود به اعضاي قبل و بعدشان هستند، بي‌نهايت ميان دو حد قرار گرفته كه ممتنع است، و اگر هيچ دو عضوي در اين مجموعه نباشد كه فاصله‌شان بي‌نهايت باشد آن مجموعه نامتناهي نيست. اين برهان نقشي كليدي در زمينۀ عليت، رابطۀ امكان و وجوب و قاعده امكان اشرف ايفا مي‌كند. در اين مقاله، با ارجاع به اين مطلب كه مجموعه‌اي نامتناهي حاصل تناظري يك‌به‌يك ميان اعضاي آن مجموعه با مجموعۀ اعداد طبيعي يا اعداد حقيقي يا مجموعه‌هاي با همتواني‌هاي بالاتر است نشان مي‌دهيم كه اشكال سهروردي ناشي از خطايي در درك مجموعۀ نامتناهي است. نتيجۀ اين مطلب اين خواهد بود كه براي باور به تناهي سلسلۀ علل يا سلسلۀ اشرف-اخس يا مي‌بايست تمامي اعضاي اين سلسله را شناسايي كنيم يا بنا بر فرضي متافيزيكي محدوديت موجودات عالم و تعداد آنها را بپذيريم. چرا كه نه فرض علت‌العلل، نه فرض اين كه موجودات عالم مادي پايين‌ترين سطح از سلسله‌هاي مذكور هستند و نه حتي فرض وجود عناصري متعين در ميانۀ سلسلۀ مذكور نمي‌توانند دليلي بر تناهي آن باشند. نهايتاً، نشان مي‌دهيم كه بنا بر حساب بي‌نهايت‌ها، اگر علت‌العلل يا صادر اول بي‌نهايت كامل يا شريف باشد، نمي‌توان تمايزي ميان آن و هر تعداد معيني از عناصر پس از آن قائل شد. يعني در سلسلۀ عللي كه هركدام اشرف از ديگري است، صادر دهم نيز واجد بي‌نهايت كمال است. نتيجۀ اين حرف اين است كه اگر سلسلۀ عقول را ضروري بدانيم، مي‌بايست آنها را همچون طبقاتي از وجود بپذيريم كه بي‌نهايت عنصر ديگر ميان هر دو طبقه وجود دارند و سلسلۀ عقول سلسله‌اي وجودي نيست.