گذر از فنا به بقا در انديشه سهروردي

به اعتقاد سهروردي نفس از سنخ نور مجرّد مدبّر است، و براي آن نابودي متصوّر نيست. هنگامي كه نور مجرّد از تاريكي‌ها خلاصي يابد، به بقاي علّت خويش يعني نور قاهري باقي مي‌ماند. كمال نفس در استعلاي آن از تعلقات بدن است. آنچه گذر از مرگ به وجود يا فنا به سوي بقا را ميسر مي‌سازد عشق است كه متضمّن رهيدن از خواست‌هاي خويش در پرتو اعتنا به وجود پاك معشوق (خداوند) است. عشق، ما را از خويشتن فاني مي‌كند و تمامي توجهاتمان را معطوف به روي معشوق مي‌دارد. به اعتقاد سهروردي در سلسله طوليّه انوار، نور داني به نور عالي كه در نوريّت كامل‌تر از خود است عشق مي‌ورزد. شيخ اشراق قائل است كه نفس انسان هرگز عاري از ظلمت نمي‌شود چرا كه حتي در عالم ملكوت نيز داراي جسم لطيف است. در نتيجه اتحادي كه در پرتو فنا از تعلقات جسم، ميان انسان و خدا شكل مي‌گيرد نوعي اتحاد علمي است. معدوم شدن از جسم محسوس و تولّد در جسم لطيف، نفس را به مقرّ روحاني خود بازمي‌گرداند و حيات واقعي را به دنبال دارد. فنا از وابستگي‌هاي جسم ذومراتب است، چنان كه به هر ميزان فرد توجه خويش را معطوف به خداوند دارد به سرچشمه نفس خويش قرابت بيشتري مي‌يابد و در اوست كه زندگي و تلذّذ راستين را از سر مي‌گذراند. در نسبت با همين مراتب فنا و رهيدن از مهر ماسواست كه دريچه شهود و عرفان گشوده مي‌شود. فهم ما از توحيد بسته به تعلق مهر ما به خدا در اين مراتب تدريجي است. پيوستن به مراتب عالي‌تر نور در ما موجب لذّت مي‌شود. در انديشه سهروردي فنا سدّ زندگي نيست، بلكه رمز كسب حيات جاودان است.