بازنگاهي به نزاع ميرداماد و سهروردي دربارۀ تعلّق جعل به امور انتزاعي

يكي از استدلال‌هاي سهروردي عليه زيادت عينيِ وجود بر ماهيّت، چنين است: «زيادت يعني فاعل هنگام تحصيل ماهيّت، چيزي به آن اعطاء كند تا به سبب آن، ماهيّت در خارج تحقّق يابد؛ و اگر چنين اعطائي در كار نباشد، ماهيّت در حال عدم باقي مانده و محقّق نخواهد شد. اين امر اعطاءشده، وجود است و تحقّق عينيِ وجود در خارج، مستلزم اعطاء وجود ديگري بر آن و در نتيجه، تسلسل در وجودِ وجودها خواهد بود». به باور ميرداماد، سهروردي با طرح اين استدلال، وجود را در زمرۀ امور انتزاعي قرار داده است، اموري كه محصول اعتبار عقل بوده و از دايرۀ جعل خارج هستند. او در كتاب الأفق المبين، سخن سهروردي را چنين نقد كرده است كه امور انتزاعي در تعلّق به جعل مركّب، با امور انضمامي تفاوتي ندارند. در اين مقاله، ابتدا صحّت تفسير ميرداماد را از استدلال سهروردي خواهم سنجيد و سپس، اشاره خواهم كرد كه نزاع او با شيخ اشراق، به تفاوت دسته‌بنديِ ايشان از انتزاعيّات و چگونگيِ تعلّق جعل به اين امور بازمي‌گردد. اين اختلاف نظر يكي از تفاوت‌هاي اساسيِ نظريّۀ «وجود» در حكمت اشراقي و حكمت يماني است.