نوآوري‌ها و ابتكارهاي منطقي شيخ اشراق در حكمة الإشراق و التلويحات

شهاب‌الدين سهروردي معروف به شيخ اشراق (549-587 ق) حكمت خويش را بر اساس مشاهده و ذوق ابتنا كرده است. البته اين اقدام باعث نشده است كه از علم منطق به طور كامل چشم‌پوشي كند و نوشته‌هاي متعددي هم در علم منطق از خود باقي گذاشت. او در اين نوشته‌ها صرفاً ملخّص و يا شارح و ناقل سخنان منطق‌دانان پيش از خود نيست و همچنان كه گاه به مخالفت با مشهور منطق‌دانان برخاسته است، ابتكارات و نوآوري‌هايي هم داشته است. نوشتار حاضر مجموعاً نُه ابتكار وي در دو كتاب حكمة الإشراق و التلويحات را نشان مي‌دهد. اين ابتكارات به نحو اشاره عبارت‌اند از ارائه اصطلاحاتي جديد در منطق مانند «دلالت مطابقه»، «دلالت تضمين»، «دلالت التزام» به «دلالت قصد»، «دلالت حطيه» و «دلالت تطفل» و واژه‌هاي «عام»، «شاخص»، «منحط»، «سياق» و «هيئت» به جاي «كلّي»، «جزئي»، «خاص»، «شكل» و «عرض»، تبيين جديدي از رابطه دلالت التزامي و دلالت مطابقه، رويكردي نوين به تعاريف و خرده بر مشائيان، تحليل وي از مقولات و مخالفت‌ها با مشهور تعريف جديدي از عكس مستوي، مخالفت با مشائيان در اثبات عكس بر اساس دليل افتراض، اندراج احكام استقرائيات در حدسيات، تقليل بحث در صناعت‌هاي پنجگانه. نوشتار حاضر همچنين تلاش مي‌كند سابقه و پسينه اين ابتكارات را در كلمات ديگر منطق‌دانان هم ضميمه سخنان سهروردي هم ارائه كند.