معنويت نوظهور نخبه گرا؛ نگاه نقادانه به رويكرد معنويت گرايي ملكيان

جامعه هدف در معنويت هاي نوظهور اغلب توده هاي مردم هستند؛ از اين رو كه بر شهود و خلسه بيش از عقلانيت تكيه كرده و بر عنصر احساس آدمي بيش از عقل او تكيه دارند؛ بلكه اين نوع معنويت ها را اغلب عقل گريز يا حتي عقل ستيز دانسته اند؛ اما طرح معنويت آقاي ملكيان علي رغم شباهت هايي با جنبش هاي معنوي نوظهور، از جهت رويكرد آن به عقلانيت و تأكيد بر آن با معنويت هاي نوظهور متفاوت مي‌شود؛ از اين رو جامعه هدف اين نظريه بيشتر نخبگان هستند. در عين حال به دليل تشابهات بسيار اين طرح با معنويت هاي نوظهور، در مجموعه همين نوع معنويت ها جاي مي‌گيرد؛ از جمله تشابهات: تأكيد بر رستگاري دنيوي، خود محوري، شادي و آرامش، سكولاريته بودن و تقابل آن با دين سنتي، ادعاي مالكيت گوهر دين و عدم تقيد بر مناسك ديني خاص و حتي ترك آن. اين طرح معنوي در عين تأكيد بر عقلانيت، پذيرش هر گونه استدلال عقلي بر باورهاي معنوي را مردود مي‌داند و با ترك عقلانيت نظري و استدلالي، بر عقلانيت عملي و در نهايت بر عقلانيت ابزاري تكيه دارد. رويكرد آقاي ملكيان در اين طرح از منظرهاي متعدد و مختلف مي‌تواند مورد بررسي و نقد قرار گيرد كه مهم ترين آنها، ناكامي آن در دست يابي به هدف اساسي خود (آرامش پايدار) و چالش هاي متعدد مباني آن است. يكي از آن مباني، عقلانيت است كه وجه متمايز آن با معنويت هاي نوظهور ديگر بوده و با اشكالات متعددي مواجه مي‌شود كه مهم ترين آنها، ابهامات مفهومي و مصداقي عقلانيت، تعارضات دروني و ساختاري، اضطراب و ترديد در تعيين عقلانيت، ناهماهنگي آن با بخش هاي ديگر اين نظريه و نقدهايي كه بر عقلانيت ابزاري وارد شده است.