ظرفيت‌هاي علوم انساني براي مطالعات انتقادي جنبش‌هاي ديني‌نوپديد

مطالعة «جدن‌ها» در آغاز عمدتا معطوف به پاسخ مجموعه‌اي محدود از پرسش‌هايي بود كه جامعه‌شناسان مطرح مي‌ساختند و از اين رو، جامعه‌شناسي تاكنون نقشي برجسته در توسعة اين زمينه از پژوهش‌ها ايفا كرده است. با اين حال، نظريه‌ها و روش‌هاي جامعه‌شناختي در تحقيقات بعدي يا جاي خود را به نظريه‌ها و روش‌هايي دادند كه در مطالعة اديان اصلي به كار گرفته مي‌شدند و يا با نظريه‌ها و روش‌هاي دين‌پژوهي تلفيق شدند. سهم دين‌پژوهان در كنار جامعه‌شناسان به خصوص در تدوين دايره المعارف‌ها و درسنامه‌ها و كتاب‌هاي مرجع قابل توجه بوده است. در كنار اينها نقش مطالعات تاريخي، مطالعات زنان و مطالعات كودكان را نيز نبايد ناديده انگاشت. ظرفيت علوم انساني در مقام توصيف و نقد جدن‌ها عمدتا در دو لايه قابل بهره‌برداري است. اين دو لايه عمدتا معادل دو دسته از علوم انساني هستند كه با عنوان «علوم اجتماعي انساني» و «علوم ديني انساني» مي‌توان از آنها ياد كرد. لاية اول كه لايه‌اي كلان/ ماكروسكپي است شامل علومي است كه به ترتيب اهميت عبارتند از جامعه‌شناسي، روان‌شناسي، تاريخ و انسان‌شناسي و لاية دوم كه لايه‌اي خرد/ ميكروسكپي است شامل الهيات، فلسفة دين، كلام، فلسفه، عرفان و حتا فقه مي‌شود. تلفيق اين دو لايه در مطالعات جدن‌ها به جامعيت و دقت اين مطالعات، توأمان خواهد افزود.