انسان سالم در تراز نهج‌البلاغه

توجه به موضوع انسان سالم، مفاهيم و ويژگي‌هاي آن به صورت علمي در دهه 1950 با پژوهش‌هاي راجرز و مازلو رسميت يافت. اما بررسي‌ها نشان داده سال‌ها قبل حضرت علي (ع) -قرآن ناطق- درباره مفاهيم و شاخص‌هاي انسان سالم در كلام نوراني خويش سخن رانده و به صورت كامل و جامعي خصوصيات و شاخص‌هاي اين نوع انسان را بيان كرده‌اند. با توجه به بررسي‌هاي انجام شده در حوزه شناسايي خصوصيات و شاخص‌هاي انسان سالم از منظر اميرمؤمنان (ع) كه بعدها در كتاب نهج‌البلاغه گردآوري شد، مي‌توان آن‌ها را در قالب صفات نفساني هدايت‌گر كه نقش جهت‌دهي به رفتارهاي انسان‌ها داشته و صفات عمل‌‎كننده و كارگزار كه اصلي‌ترين وظيفه آن در حوزه رفتارهاي بيروني مي‌باشد، اشاره كرد. ارزيابي كلام مولا علي (ع) بر اساس متن صريح نهج‌البلاغه و شرح‌هاي نوشته شده بر آن از سوي محققان نشان داد منظور از صفات هدايت‌گر آن دسته از صفت نفساني مي‌باشند كه در سير و سلوك اخلاقي انسان‌ها كاركرد هدايت‌گري داشته‌اند. به عبارت ديگر، اين صفات را مي‌توان ابزاري دانست براي روشن‌گري و جهت‌دهي به منابع دروني انسان‌ها از جمله «ايمان» به عنوان منبع هدايت‌گر دروني، «علم» و «حكمت» به عنوان چشمه جهت‌بخش اعمال و رفتارها. از سوي ديگر، بررسي‌ها حاكي از آن است كه منظور حضرت از صفات انساني عمل‌كننده، صفاتي است كه مي‌توانند به عنوان صفات مكمل هدايت‌گري در نظر گرفته شده كه اصلي‌ترين اهداف آن علاوه بر تعيين مسير آينده با توجه به تاريخ و گذشته افراد براي شكل‌گيري، استمرار انساني كه تلاش دارد به مرحله كمال انسانيت -يعني انسان كامل- نائل آيد، مي‌باشد. انسان سالم به واسطه نوع جهان‌بيني معرفي شده در اين منبع اسلامي داراي انواع روابط و ارتباطات با عوامل پيراموني و معنوي است. مهم‌ترين اين روابط، رابطه مستمر با خداوند، رابطه با خود (خودشناسي)، رابطه با ديگران و رابطه با طبيعت و حيوانات طبق اوامر و فرامين الهي مي‌باشد. آن‌چه مسلم است، از منظر اميرالمؤمنين (ع) مقرب‌ترين افراد نزد ايزد منان، گروهي از افراد هستند كه اولويت كلام، گفتار و رفتارشان خشنودي خداوند بوده و در همين راستا خداوند آن‌ها را در راه غلبه بر هوس‌ها و اميال سركش نفساني نظر كرده باشد و شاخص‌هاي الهي را سرلوحه تمامي رفتارهاي خود قرار داده‌اند.