بحران‌ هيدروپليتيك و ضرورتي بر ديپلماسي ‌آب فعالانه(مطالعه موردي: حوضۀ آبريز فرامرزي هيرمند)

Hydropolitical crisis and the need for proactive water diplomacy(Case study: Helmand Transboundary Basin)

آب به عنوان عامل يا ارزش جغرافيايي در حوضه رودخانه‌هاي فرامرزي مشترك به موضوع رقابت‌ها در روابط هيدروپليتيكي ميان كشور‌ها مبدل شده كه در همين راستا، آب‌هاي مشترك رودخانه هيرمند در روابط هيدروپليتيكي دو كشور ايران و افغانستان به عامل اصلي بحران هيدروپليتيكي جنوب شرق كشور از اين قاعده مستثني نبوده و امروزه افغانستان در بالادست حوضه، سعي دارند تا براي دستيابي به اهداف هيدروپليتيكي خود سهم منابع آب بيشتري را اختيار كند. سوال پژوهش بر اين قرار است كه در بحران هيدروپليتيك حوضه هيرمند چه مولفه‌هايي نقش داشته‌اند و ديپلماسي ‌آب فعالانه چه ضرورتي دارد؟ بر اين اساس، اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و اسنادي صورت پذيرفته است. بر اساس يافته‌هاي پژوهش، مهم‌ترين مولفه‌هايي كه در بروز بحران هيدروپليتيك هيرمند موثر هستند مي‌توان به 1) ربودن آب در علياي رودخانه؛ 2) موقعيت بالادستي افغانستان؛ 3) نگاه ابزاري افغانستان به آب؛ 4) زيرپانهادن حقآبه قانوني سيستان اشاره كرد. از همين روي، در صورت تداوم وضعيت موجود علاوه بر پيچيدگي مسائل حوضه، بر دامنه بحران هيدروپليتيك آن افزوده مي‌شود كه لازم است با يك رويكرد ديپلماسي ‌آب فعالانه آن را دنبال كرد و زمينه بازبيني قرارداد‌ها و پيمان‌نامه‌هاي آبي ميان دو كشور را در زمينه تقسيم و توزيع آب فراهم آورد.

Water as a geographical factor or value in the basin of shared transboundary rivers has become the subject of competition in the hydropolitical relations between countries, and in this regard, the shared waters of the Helmand River in the hydropolitical relations between the two countries of Iran and Afghanistan have become the main cause of the hydropolitical crisis in the southeast of the country. It is not an exception, and today, Afghanistan in the upper reaches of the basin is trying to obtain more water resources to achieve its hydropolitical goals. The question of the research is based on what components have played a role in the hydropolitical crisis of the Helmand basin and what is the need for active water diplomacy? Based on this, this research has been done with descriptive-analytical method and using library and documentary sources. Based on the findings of the research, the most important factors that are effective in the occurrence of Helmand hydropolitical crisis can be mentioned 1) stealing water upstream of the river 2) Afghanistan s upstream position 3) Afghanistan s instrumental view of water 4) undermining Sistan s legal water rights. Therefore, if the current situation continues, in addition to the complexity of the basin s issues, the scope of its hydropolitical crisis will increase, which is necessary to actively pursue it with a water diplomacy approach and review the water contracts and agreements between the two countries in the field of division. and provided water distribution.