چرا درياچه‌هاي ايران خشك مي‌شوند؟

سرزمين ايران در منطقه‌اي با شرايط آب و هوايي خشك و نيمه‌خشك قرار دارد و بيشتر درياچه‌هاي داخلي آن در فروافتادگي‌هاي زمين‌ساختي جوان جاي گرفته‌اند. درياچه‌هاي دائمي ايران بيشتر در بخش‌هاي پربارش‌تر (مانند نواحي شمال باختري و جنوب باختري) ايجاد شده اند و درياچه‌هاي فصلي آن نيز در نواحي خشك و صحرايي شكل گرفته‌اند. در دهه‌هاي گذشته بيشتر درياچه‌هاي كشور با بحران كم آبي و يا خشكي روبرو شده‌اند. خشك شدن درياچه‌هاي بختگان، طشك، مهارلو، هامون و كافتر و همچنين قرار گرفتن درياچه اروميه در آستانه مرگ كامل، مشكلات اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي را به همراه داشته است. شور شدن سفره‌هاي آب‌زيرزميني، نابودي گونه‌هاي مختلف جانوري و گياهي، ايجاد طوفان‌هاي شن و نمك و همچنين پيدايش بيماري‌هاي پوستي و تنفسي از جمله بازخوردهاي خشك شدن اين درياچه‌ها بوده است. از تغييرات اقليمي (افزايش دما و كاهش بارش) و فعاليت‌هاي انساني (مانند سدسازي، رشد جمعيت و افزايش تقاضاي آب در بخش خانگي، برداشت بيش از حد مجاز از آب‌هاي سطحي و زيرزميني در نتيجه گسترش كشاورزي و صنعت، تغيير كابري زمين و افزايش فرسايش خاك و بار رسوبي وارد شده به درياچه) به عنوان عوامل اصلي كاهش سطح آب درياچه‌ها ياد شده است. در اين پژوهش ضمن بررسي شرايط كنوني مهمترين درياچه‌هاي كشور، نقش دلايل اقليمي و انساني در خشكيدن آنها نيز ارزيابي شده است. در برخي حوضه‌ها، خشكسالي هواشناسي و هيدرولوژيكي به كمك شاخص‌هاي بارش و رواناب استاندارد شده تعيين گرديده است. در ادامه، ارتباط تغييرات مساحت برخي از درياچه با داده‌هاي هواشناسي، متغيرهاي هيدرولوژيكي، حجم آب ذخيره شده در مخزن سدها، مساحت زمين‌هاي كشاورزي و تراز آب‌زيرزميني مورد واكاوي قرار گرفته است. نتايج نشانگر افزايش ميانگين دماي حوضه‌ها به ميزان 4/0 تا 5/0 درجه سانتي گراد در هر دهه است. همچنين در بيشتر حوضه‌ها، مقدار بارش، آورد رودخانه‌ها و سطح آب‌زيرزميني روندي كاهشي را نشان مي‌دهد. به نظر مي رسد كه تغييرات اقليمي به تنهايي عامل خشكيدن درياچه‌ها نبوده بلكه گسترش زمين‌هاي كشاورزي در بالادست حوضه‌ها همراه با سدسازي نيز نقش پر رنگي در ايجاد اين بحران داشته‌اند.