زمين در زير بار جمعيت و مصرف

دانش‌ها و تكنولوژي‌هائي كه امروزه در سرتاسر جهان بكار گرفته مي‌شود بيشتر در دويست سيصد سال گذشته به وجود آمده و با سرعت هرچه بيشتر گسترش مي‌يابد. موهبت بزرگي است. انسان‌هاي بيشتري به آن دسترسي دارند و راحت‌تر و طولاني‌تر زندگي مي‌كنند. ولي جمعيت و مصرف را نيز افزايش داده است و همراه خود چالش‌ها و آسيب‌هاي فراوان نيز آورده اند. آنچه در سيصد سال گذشته، به‌ويژه در يك‌صد سال گذشته، و بيشتر از همه در سي سال گذشته، توسط انسان هوشمند انجام گرفته روي زمين اثر بزرگ مقياس گذاشته است، اثري كه با نيروهاي موجود در منظومه شمسي برابري مي‌كند و شايد موثرتر از آن‌ها نيز هست. چرا كه اثرات نيروهاي موجود در منظومه شمسي در بازه‌هاي زماني يكصدهزار سال و چند صدهزار سال و چند ميليون سال خود را نشان مي‌دهند، در صورتي كه اثر انسان خود را در بازه‌هاي چند ده سال نشان داده است. دانش نو، تكنولوژي نو آفريده و تكنولوژي نو به‌زيستن و خوش زيستن را به انسان هديه كرده است. جمعيت يك ميليارد نفري يكصد سال پيش كه همه پَر وزن بودند و هر ده دوازده نفرشان در زير يك سقف محقر بدون آب و برق و گاز در درون خانه و بدون ماشين و هواپيما زندگي مي‌كردند به 7.5 ميليارد نفر پُر وزن كه هر دو سه نفرشان مسكن مجهز به آب و برق و گاز و فاضلاب در داخل ساختمان مي‌خواهند رسيده است. انسان امروز در سراسر دنيا از حد خوردن و نوشيدن و پوشيدن در حد نمردن ديروز به آنچه كه امروز مي‌بينيم رسيده است. انسان امروز انتظار دارد هر دو سه نفر شان سرپناه مستقل با آب و فاضلاب و برق و گاز در داخل خانه داشته باشند، در طول چند ساعت سرتاسر دنيا را زير پا بگذارند. يا مال‌التجاره در اندازه‌اي صدها ميليون تن يعني در حد و حجم يك كوه از يك طرف دنيا به طرف ديگر آن منتقل كنند. همه اين رخدادها به انرژي دارد و بخش بزرگ اين نياز از زغال سنگ و نفت و گازي كه از ميليون‌ها سال پيش در اعماق زمين‌ها و درياها مدفون بوده تأمين مي‌شود. سوخت‌هاي فسيلي سوزانده شده به صورت كربن دي اكسيد به هوا و آب اقيانوس‌ها داده مي‌شود. و تازه متوجه مي‌شويم كه در چند سال و چند ده سال آينده نه فقط ما انسان‌ها، بلكه گياه و حيوان و ميكروارگانيسم‌ها نخواهند توانست اين روند را ادامه دهند. چند راه در پيش رو داريم: 1- اقليم و مكانيسم‌هاي پايداري و ناپايداري آن را بهتر بشناسيم و از سرنوشتي كه تغييرات آن براي اكوسيستم‌ها رقم مي‌زند آگاه باشيم. 2- به مسئله انرژي توجه كنيم، كم مصرف كنيم، بهتر مصرف كنيم، به انرژي سبز كه كربن دي اكسيد نشر نكند رو بياوريم. 3- با پيشامدهاي خوش و ناخوش گرم شدن زمين و بالا آمدن آب اقيانوس‌ها كنار بياييم. بياد داشته باشيم كه موجود زنده و زندگي را تنها در روي زمين سراغ داريم. زمين تنها جرم آسماني شناخته‌اي است كه شرايط زيستن در آن فراهم است. از نظر آب و هوايي زمين با دماهاي بسيار گرم و بسيار سرد بيگانه نيست. اقلاً در يك ميليون سال گذشته نه ده يخبندان و ميان يخبندان از سر گذرانده است. در يخبندان‌ها دمايي تا ۱۰ درجه سردتر از حالا و در ميان يخبندان به همين اندازه گرم‌تر از حالا داشته است. بنابراين اگر پيش‌بيني مي‌شود كه زمين گرم مي‌شود و تا پايان سده ۲۱ چهار پنج درجه گرم‌تر خواهد بود براي كره زمين رخداد غيرعادي نيست. اين انسان و حيوان و ميكرو اورگانيسم‌ها هستند كه آسيب خواهند ديد. هر دوره يخبندان و ميان يخبندان نزديك به ۱۱۰ تا ۱۲۰ هزار سال طول مي‌كشد. در اين زمان طولاني موجودات زنده، از گياه و حيوان، از دريايي و خاكي، از ميكرو ارگانيسم و ماكرو ارگانيسم، مجال تطابق با تغييرات آرام محيط زيست خود را دارند. ولي اگر تغيير دماي چهار و پنج درجه‌اي يا بالا آمدن آب اقيانوس‌ها به اندازه يك متر، يا آب شدن نيمي از يخ قطب‌ها تنها در يك بازه زماني چند ده و چند صد سال اتفاق بيفتد، انسان و حيوان و گياه و ميكروارگانيسم در هيچ جاي كره خاكي، از قله كوه‌ها تا قعر درياها، از قطب‌ها تا استوا، مجال تطابق با اين تغييرات تقريباً ناگهاني را ندارند، شرايط زيستن برايشان دشوار و شايد براي بعضي غيرممكن بشود. چرا اقليم زمين تغيير مي‌كند و تغييرات آن سريع شده است. دانش جديد مي‌گويد كربن دي اكسيد و متان و چند گاز ديگر در جو زمين كه در سال‌هاي اخير گازهاي گلخانه‌اي ناميده شده‌اند و دي اكسيد كربن عمده‌ترين آن‌هاست، مانند يك پتو روي زمين عمل مي‌كنند. اگر پتو نازك باشد زمين سرد مي‌شود و اگر ضخيم باشد زمين گرم مي‌شود. درخت و حيوان و ميكروارگانيسم‌ها كربن دي اكسيد را از جو زمين مي‌گيرند و خنك‌كننده هستند. سوزاندن زغال سنگ و نفت و گاز و بقاياي حيواني و گياهي كربن دي اكسيد نشر مي‌دهند و گرم‌كننده هستند. براي انسان هوشمند شايد كنار آمدن و احياناً فرار كردن از ناخوشي‌ها و ناشادي‌هاي تغيير اقليم آسان باشد. ولي حيوان و گياه و ميكروارگانيسم‌هاي هوا و خاك و مخصوصاً آب را به خاطر گناه ناكرده‌شان نبايد پادافراه داد. به اكوسيستم نبايد آسيب رساند يا حداقل كمتر آسيب رساند. اگر مي‌توانيم در بزرگ مقياس كربن دي اكسيد را از هوا و آب جمع كنيم و در اعماق زمين حبس كنيم. در هر كجا كه توان داريم توان طبيعي سياره‌مان براي جذب كربن دي اكسيد افزايش دهيم، جنگل‌ها را توسعه دهيم. اقيانوس‌ها را از اسيدي شدن بيشتر جلو بگيريم و به ميكروارگانيسم درياها مجال رشد بيشتر و جذب بيشتر گازهاي گلخانه‌اي بدهيم. زمين و اقيانوس را به هر راهي كه مي‌دانيم و يا در آينده خواهيم دانست سفيد نگاه داريم كه بخشي از نور خورشيد را به فضا برگرداند و زمين را خيلي گرم نكند.