چيستي روش شناسي رئاليسم انتقادي؛ ماهيت و فرآيند

مكتب رئاليسم انتقادي بر اساس هستي شناسي و معرفت شناسي ويژه اي كه دارد براي مطالعه پديده هاي اجتماعي و شناسايي مكانيسم هاي مولد زيربنايي اين پديده ها و رويدادها واجد روش شناسي خاصي است. اين روش شناسي كه در پي شناسايي اين مكانيسم ها و سازوكارها است، يك روش شناسي چندمرحله اي است كه در هر مرحله مي كوشد تا يك گام به شناسايي و آشكارساز اين مكانيسم ها نزديك تر شود. اگرچه چند نسخه براي روش شناسي مبتني بر رئاليسم انتقادي معرفي شده است اما آنچه روي بسكار تحت عنوان RRREIC و آنچه دنرمارك و همكاران در قالب روش شناسي شش مرحله اي ارائه كرده اند، هم جامعيت بيشتري دارند و هم براي مطالعه موضوعات و پديده هاي اجتماعي در پژوهش هاي عينيكاربردي ترند. لذا در اين مقاله كوشش مي شود تا ابتدا ماهيت، مراحل و فرآيند روش شناسي رئاليسم انتقادي معرفي شود، سپس با ذكر مثال، كاربرد اين روش شناسي در ارتباط با موضوعات انضمامي بيشتر آشكار شود. جهت نيل به اين هدف مي كوشم اين روش شناسي را با روش شناسي ناميناليستي، به عنوان نقطه مقابل آن، مقايسه كنم تا درك بهتري حاصل شود. همچنين، مي كوشم نشان دهم روش شناسي رئاليسم انتقادي چگونه مي تواند به تحليل و تبيين دقيق تر و ژرف تر مسائل اجتماعي ايران كمك كند. به طور خلاصه، مراحل شش گانه روش شناسي رئاليسم انتقادي شامل «توصيف»، «تصريح تحليلي»، «استفهام/ بازتوصيف نظري»، «پس كاوي»، مقايسه ميان نظريه ها و انتزاع هاي مختلف» و «عيني سازي و زمينه مندي». رئاليسم انتقادي و، به تبع آن، روش شناسي اين مكتب، به سبب اصالتي كه براي پديده هاي اجتماعي، مكانيسم ها و سازوكارهاي فرافردي قائل است، مي تواند به احياي امر اجتماعي در مقابل امر فردي نيز كمك آشكاري كند.