هويت ايراني و ابعاد آن: همسازي و تعادل يا ناسازگاري و تعارض

تاريخ معاصر ايران با پرسش هويت و به‌ويژه در سال‌هاي اخير، هويت ايراني - اسلامي عجين شده است. اين آميختگي چنان است كه مي‌توان فرايندهاي مختلف اجتماعي فرهنگي و سياسي اعم از مدرنيزاسيون، توسعه، مشروطه‌خواهي، قيام‌هاي اجتماعي، انقلاب اسلامي و غيره را حول محور هويت (پرسش هويت) از نو صورت‌بندي كرد. مسأله تنوع هويتي از يك طرف و مرتبط بودن مقوله همبستگي و انسجام ملي با نحوه مديريت خرده‌هويت‌ها، كشورها را به سياست‌گذاري و اجراي برنامه‌هاي مديريتي براي انسجام هويتي و در نهايت هويت ملي يكپارچه واداشته است. مسأله اصلي اين است كه چگونه مي‌توان هويت‌هاي اجتماعي متعدد را در درون هويتي كلي‌تر همانند هويت ملي كه بالاترين سطح هويت ملي در هر كشوري است، هماهنگ كرد. سرزمين تاريخي ايران به سبب موقعيت جغرافيايي‌اش، همواره كانون فرهنگ‌ها و تمدن‌هاي گوناگون بوده است و اين وضعيت زمينه‌ساز تنوع هويتي در كشور شده است. اين تنوع هويتي به اشكال و اقسام گوناگوني همچون هويت ملي، ديني، قومي و مدرن ديده مي‌شود. رابطه بين اين ابعاد يكي موضوعات مورد توجه سياست‌گذاران، برنامه‌ريزان، محققان و پژوهشگران علوم انساني و اجتماعي از گذشته تا به حال بوده و مطالعات و پژوهش‌هاي زيادي را برانگيخته است. اين مطالعه كه به صورت مرور نظام‌مند انجام شده به بررسي ميزان قوت ابعاد چهارگانه هويت ايراني در شاكله هويت ايراني و نوع رابطه بين اين ابعاد پرداخته است. پژوهش‌ها نشان مي‌دهد ابعاد چهارگانه هويت ديني ملي قومي و مدرن در شاكله هويت ايراني وجود دارند، ولي درباره اين كه كدام يك از اين ابعاد از قوت بيشتري برخوردار است، اختلاف نظر وجود دارد. در برخي پژوهش‌ها حضور و قوت ابعاد به ترتيب هويت ديني هويت ملي هويت قومي و هويت مدرن گزارش شده است و در برخي پژوهش‌ها اين تركيب به اين قرار است: هويت ملي هويت ديني هويت قومي و هويت مدرن.