راديـو و هويـت مـلي

رسانه مهم‎ترين ابزار ايجاد روح جمعي يا همان هويت ملي است. در روزگاري كه شعر رسانه‎اي مهم شمرده مي‎شد، ابوالقاسم فردوسي با سرودن شاهنامه در تثبيت بنيان‎هاي هويت ملي ايرانيان كوشيد. چنين نقشي را رسانه‌هايي مانند كتاب، مطبوعات و موسيقي نيز ايفا كردند. در دنياي جديد، راديو و بعدها تلويزيون و سينما داراي چنين نقشي شدند. راديو كه مولود سازمان پرورش افكار در دورۀ سلطنت رضاشاه است، با توجه به برد و ويژگي‌هايي كه داشت، در واقع مي‎توانست نقش رسانه‌هايي مانند كتاب، مطبوعات و موسيقي را ايفا كند. اين رسانۀ مدرن حتي مي‎توانست بر جايگاه رسانۀ سنتي منبر بنشيند. راديو در ابتدا به‌عنوان منادي ايدئولوژي سلطنت رضاشاه بر سياست تمركزگراي فرهنگي و فقدان گفتمان مذهبي حتي نوگرايانۀ آن تأكيد داشت، اما با تحولات پس از شهريور بيست اين رسانه به قبول تكثر قومي و مذهبي جامعۀ ايران در هويت ملي ايرانيان وادار شد. با چنين نگاهي، راديو در برنامه‌هاي خود تجديد نظر كرد و فرستنده‎هاي راديويي متعدد در نقاط مختلف از جمله در تبريز ايجاد شد. توجه به هويت مذهبي در ايجاد هويت ملي ايرانيان از جمله تحولاتي بود كه در دورۀ پس از شهريور بيست رخ داد. ساخت سرود «اي ايران» و پخش آن از راديو از جمله تحولات در اين حوزه است؛ سرودي كه در آن نام ايران جايگزين اشخاص و سلسلۀ خاصي شده است. همچنين زبان فارسي به‌عنوان مهم‎ترين شاخصۀ هويتي ايرانيان، در راديو مورد توجه خاص قرار گرفت. اين توجه از درست‎خواني واژگان تا توليد برنامه‌هاي مربوط به زبان فارسي را در بر مي‎گرفت. اين مقاله بر آن است تحولات سياست‌ها و برنامه‌هاي راديو در حوزۀ هويت ملي با مصاديق آن را مورد بررسي قرار دهد؛ تحولاتي كه نقش مهمي در ايجاد روح جمعي و پيوندهاي ملي ايرانيان داشت. اين تحولات تأثيرات مهمي بر جاي نهاد كه تا امروز نيز ادامه دارد.