تلميح، انواع آن و كاركرد آن در شعر حافظ

Allusion, its types and its function in Hafez s poetry

معمولاً حافظ به يك زيبايي در مفهوم غزلياتش اكتفا نمي‌كند و سعي دارد يك بيت شعر را طوري بيان نمايد كه چند مفهوم را به‌ طور آشكار و پنهان بيان مي‌كند. حافظ يكي از بحث‌برانگيزترين شاعران ايران است كه به دليل استفاده از صنايع ادبي فراوان و گوناگون، فضايي در شعري پديد آورده كه هر كسي مي‌تواند بنابر ذوق، حال روحي يا تمايل فكري خودش برداشتي مستقل از گفته‌هاي او داشته باشد. صنايع ادبي، مضمون‌هاي بديع، و انديشه‌ هايي كه رنگ اصالت و ابتكار دارد در كلام حافظ همه جا موج مي‌زند. حتي عادي‌ترين انديشه‌ها نيز در بيان او رنگ تازگي دارد. اين تازگي بيان، در بعضي موارد نتيجه‌ي يك نوع صنعتگري مخفي است. مناسبات لفظي البته شعر وي را رنگ اديبانه مي‌دهد و آشنايي با لغت و علوم بلاغت وي را در اين كار قدرت بيشتر مي‌بخشد. التفات و تلميح به‌عنوان دو صنعت مهم لطف و ظرافتي به كلام او مي ‌افزايد. هر چند فراوان دربارۀ حافظ سخن گفته‌اند، ولي هنوز ناگفته‌هاي بسيار در پرده است و هيچ كس آن گونه كه شايسته است، به طور كامل نتوانسته به عمق انديشه‌هاي شاعرانه و عرفاني او دست يابد و از آن رند مست لا ابالي جز بي‌نشاني، نشاني به دست دهد؛ كسي كه با انديشه‌هاي آسماني و الهامات غيبي خود چنان بادۀ عشقي از ميخانه الهي به عاشقان و روندگان كوي دوست چشاند كه علم بي‌خبر افتاد و عقل بي‌حس شد. غزل حافظ شعري است لطيف، صاف تراش خورده و جلا يافته كه در آن گاهي اوضاع زمانه منعكس مي‌شود وگاه احوال و سرگذشت شاعر. منبع عمدۀ انديشه‌هاي حافظ غير از دل حساس و ذوق آفريننده شاعر، مطالعه كتاب است. لطف بيان تلميح را از قرآن و تفاسير آن آموخته است و باريك انديشي و دقت نظر را از آثار حكما و متكلفان. ساختار تلميحات حافظ ضمن داشتن مبناي قرآني، به داستان زندگي پيامبران (حضرت نوح؛ حضرت موسي، حضرت عيسي، حضرت يعقوب، حضرت سليمان، حضرت خضر، پيامبر اسلام، حضرت قايم ....) صنايع ادبي، ضرب‌المثل‌ها و ..... اختصاص دارد.